Gloria komt terug naar Meerhout

Het moet een fantastisch moment geweest zijn toen werkmannen in De Duizendpoot bij de afbraak in één van de klassen het schoolbord van de muur haalden. Plots verscheen daar op de muur een knappe madam: Gloria. In soldatentenue en met op haar mutsje het insigne ‘ATS’ dat verwijst naar Auxiliary Territorial Service. Bram Dierckx die zich als intergemeentelijk archivaris verdiept in o.a. de Tweede Wereldoorlog: “ATS was een eenheid voor vrouwelijke vrijwilligsters in het Britse leger die ondersteunende activiteiten uitvoerden zoals ambulancier, typiste, telefoniste,… Maar er moesten nog meer muurschilderingen zijn want op een klasfoto van juffrouw Nuyts in het schooljaar 1944-1945 zagen we dat er op alle muren taferelen waren geschilderd. Achter één van de prikborden vonden we al iets over een bevrijdingsparade. In totaal werden er restanten teruggevonden van een tiental taferelen.”

MEERHOUT, OF ALL PLACES!
De schilderingen op de klasmuren zouden de oorlogsgeschiedenis van Meerhout wel eens kunnen herschrijven. “Er is nu inderdaad een hiaat in het verloop van de oorlog in de Kempen ingevuld”, zegt Bram. “In 1940 is er in Meerhout fel gevochten omwille van de kanalen die de eerste verdedigingslinie van het Belgisch leger waren. Tientallen Meerhoutenaren zijn toen omgekomen, ook burgers. Ook tijdens de bezettingsjaren zijn er heel wat incidenten geweest, zowel langs de kant van de weerstand als de collaboratie met o.a. een oorlogsburgemeester. De Bevrijding situeert zich in de Slag om het Albertkanaal, het Kempens Kanaal en het Verbindingskanaal. Meerhout zit middenin die driehoek. In 1940 hadden de Belgische soldaten alle bruggen laten ontploffen en in 1944, bij de aftocht van de Duitsers, gebeurde dat opnieuw. De Britse troepen die Meerhout bevrijdden, maakten deel uit van het 2nd Battalion Gordon Highlanders, een onderdeel van de 15th Scottish Division. De kunstenaar maakte deel uit van het Pioneer Corps, die als genist in de gevechts- en aanvalslinies opereerden. In de winter van 1944 werden ze op rust gezet in Meerhout om daar een wintertraining te volgen. De bruggen en wegen die in de strijd werden vernield, waren het perfecte oefenmateriaal en de soldaten werden gekazerneerd in de gemeentescholen van het dorp. Alle leerlingen werden naar huis gestuurd en kregen maandenlang geen les. Alleen het schooltje van de Veedijk bleef open. We mogen toch wel zeggen dat het voor Meerhout een opsteker is, dat het werd uitgekozen voor een trainingsschool op het niveau van het 2de Britse leger.”

DE SOLDAAT-KUNSTENAAR
Niet alleen de tekeningen spreken tot de verbeelding. Iedereen wilde ook weten wie die soldaat was die ze heeft gemaakt. Nancy Hermans is leerkracht in De Duizendpoot en ging met haar leerlingen aan de slag. Nancy: “Eén van de taferelen was ondertekend door soldaat A.B. Hales, met een adres in Norwich, een dorpje in het oosten van Engeland. Ik dacht: ik google even om een spoor van zijn familie te vinden maar vond geen enkel aanknopingspunt. We hebben aanvragen ingediend bij de Britse ambassade in Brussel en bij het leger. Maar omdat soldaat Hales niet in de oorlog gesneuveld was, kregen we geen informatie omwille van de privacywetgeving. Ook de oorlogsdagboeken die we via de National Archives konden inkijken, leverden niks op. Uiteindelijk heeft Bram zijn contacten van oorlogsexperten aangesproken en in de lokale pers van Norwich een oproep laten plaatsen om nabestaanden te vinden. Toen is het gelukt en konden we contact leggen met dochter Annette. Haar vader heeft ze nooit goed gekend omdat hij één jaar na haar geboorte overleed maar ze herinnert zich wel de verhalen over zijn schilderstalent. Hij tekende meestal figuren met filmsterallures en cartoons. De manier waarop Gloria geschilderd is, bevestigt dat. Of Annette naar de tentoonstelling komt in november? Helaas niet, de familie leeft erg teruggetrokken. Maar ik hou haar wel op de hoogte van de restauratie en wat we met de creaties van haar vader gaan doen.”

SCHILDEREN IN OORLOGSTIJD
Voor restauratrice An Breyne was het een uitdaging om de muurschilderingen weer tot leven te brengen. “Gloria van de muur halen, was een moeilijke klus”, zegt ze. “Nadat we de contouren van de taferelen achterhaald hadden, konden we de eerste stap zetten voor de afname van de muurschilderingen. Ze werden voorzien van een tijdelijke fixatie en beschermlaag van Japans papier, katoengaas en jute. Een op maat gemaakte houten plaat diende als ondersteuning tijdens de effectieve afname.” In het atelier heeft An en haar team het deel van Gloria dat niet achter het schoolbord zat en dus overschilderd was vrij gelegd en terug naar de oppervlakte gehaald. “Maar we houden de scheidingslijn bewust zichtbaar. We willen geen nieuwe muurschildering, wel het verhaal laten spreken van wat Gloria na oorlogstijd in die klas allemaal heeft meegemaakt. Op de tentoonstellingen zullen ook enkele losse fragmenten te zien zijn, waaronder het hondje dat meeloopt in de bevrijdingsparade.” De andere muurschilderingen liggen in puzzelstukken in de wachtkamer. Of er ook verrassingen boven kwamen? An: “Er waren geen ondertekeningen te zien, soldaat Hales is direct beginnen schilderen. We hadden gehoopt dat hij de sterke verf had gebruikt waarmee bruggen werden geschilderd maar het bleek heel kwetsbare verf te zijn. Ook de pleisterlaag was niet van de beste kwaliteit, wat het restaureren nog uitdagender maakte.”

DE TENTOONSTELLING
Op 11 november komt Gloria dus in al haar glorie terug naar Meerhout. “Maar we zullen haar niet opnieuw tegen de muur spijkeren”, zegt Jan Melis, schepen van Cultuur. “Het team van An heeft ze voorzien van een op maat gemaakt frame zodat het een mobiel object wordt. Ook dat is pionierswerk. De bedoeling is dat Gloria gaat reizen naar andere tentoonstellingen die een verhaal over het oorlogs- en bevrijdingsverleden van ons land brengen. Maar haar thuisbasis blijft de gemeentelijke basisschool in Meerhout, waar ze werd gevonden. In onze tentoonstelling brengen we op een visuele manier alle tekeningen die nog niet gerestaureerd zijn, met verwijzingen naar de bevrijdingsgeschiedenis en de rol die de trainingsschool heeft gespeeld. Uiteraard komt er ook een educatief pakket voor de scholen. De leerlingen van De Duizendpoot zijn immers de eerste getuigen van deze fantastische ontdekking.” Ellen Westerhof, die leerkracht is, vult verder aan: “In de klas hebben we al aandacht besteed aan dit verhaal. Leerlingen van het vijfde leerjaar zijn in het restauratieatelier op bezoek geweest en mochten op hun manier een fragmentje vrijmaken. En in de lessen W.O. vertellen we over de bevrijdingsgeschiedenis.” Wat de toekomst brengt? Jan: “Hopelijk kunnen we met de werkgroep die rond dit project is gevormd verdere stappen zetten in het ontsluiten van de tekeningen. Zo zijn we erg benieuwd naar de bevrijdingsparade omdat we vermoeden dat soldaat Hales als achtergrond een straat in Meerhout heeft gebruikt. We hebben al een café gezien maar misschien was er ook een bakker of een beenhouwer? Dan wordt ook het dorpsleven van toen zichtbaar.”

MEER INFO
De tentoonstelling ‘Gloria komt naar huis’, op 11, 12, 13, 19 en 20 november 2022 in basisschool De Duizendpoot, Schoolstraat 1, Meerhout. www.meerhout.be