Verdwenen industrie

Brepols, hard labeur in de fiere drukkersstiel

Gepubliceerd: 23 januari 2019  |  Door: Suzanne Antonis  |  Onderox editie: 185

TURNHOUT — Dertig jaar nadat Brepols, de pionier van de Turnhoutse grafische industrie, uit het hart van de stad naar een industriezone verhuisde, maakte het project Turnova de offsetdrukkerij waar Rik Croenen 26 jaar lang de fiere drukkersstiel had beoefend met de grond gelijk. “Eén kantoorgebouw met het bureel van Baron du Four staat er nog”, zegt Rik. “Ik hoop dat het bewaard blijft, als herinnering aan een schone tijd.”

Begin 19de eeuw spoelde een industriële revolutie over ons land en verschenen in de Kempen overal fabrieken. Schaalvergroting en globalisering deden hen weer verdwijnen. Elf arbeiders keren met journaliste Suzanne terug naar wat er overbleef van hun oude werkplek. Deze maand: Brepols in Turnhout-centrum.

“Kom maar naar het Speelkaartenmuseum, daar staat nog een Stanhope, de eerste metalen hoogdrukpers van Brepols. Twee donderdagen in de maand geven we er met een paar makkers drukdemonstraties.” Rik Croenen (79) ging in 1996 met pensioen maar hoe hij een perfect vel moet drukken, is hij nog niet verleerd. “Ik ben in 1955 bij Brepols begonnen. Ik was net veertien”, zegt hij. “Van drukken kende ik niks, ik heb alles ter plekke geleerd. Iedere beginneling ging aan de slag als garçon: papier aanbrengen, proefdrukken wegdragen, met een briefje naar het inktkot waar een specialist de inkten aanmaakte volgens het recept dat de eerste drukker meegaf. De inkt was toen beter van kwaliteit maar wel slecht voor de gezondheid. Stonden we aan de bronzeur voor het vergulden van bladranden, dan zagen we ’s  avonds groen. We moesten dan verplicht onder de douche en melk drinken om het vergif door te spoelen.”

HOE BREPOLS BEGON

Het was politiek toeval dat de Leuvense drukker Pieter Corbeels in 1796 in Turnhout terecht kwam. Hij moest vluchten omdat hij pamfletten tegen de Franse Republiek had gedrukt. Zijn leerjongen Philippus Jacobus Brepols volgde. In de Patersstraat richtten ze opnieuw een drukkerij in, voor kerkboeken en – clandestien – toch weer anti-Franse geschriften. Toen Corbeels in 1798 in Doornik gefusilleerd werd, zette P.J. Brepols de drukkerij verder. Brepols werd toonaangevend voor de grafische industrie in Turnhout. Stilaan kwam er concurrentie, nota bene uit eigen rangen. Werknemers gingen na hun uren thuis doodsbrieven en reclamefolders drukken. Wie het groter zag, startte een eigen bedrijf en in en om Turnhout ontstonden allerlei afsplitsingen. Eén grote speler overleefde de strijd en werd wereldleider in de speelkaartenindustrie: Carta Mundi. Speelkaarten die ook Rik bij Brepols nog heeft gedrukt.

HET PRODUCT

“Dat was zwaar werk”, zegt Rik, “in die jaren was ik majeur. Dan moest ik elke keer dat trapje op om in de drukpers een stapel karton in te leggen. Op de millimeter juist hé, want scheef gelegd is scheef gedrukt. Later drukten we kerkboeken. Miljoenen, in 34 talen want Brepols is lange tijd de officiële Pauselijke Uitgever geweest. Het Tweede Vaticaans Concilie in 1962 besliste echter dat kerkboekjes voortaan in de kerk moesten liggen. We zijn toen begonnen met kinderboeken, romans en encyclopedieën. Kwaliteitsdrukwerk, ik leverde pas af als ik het zelf perfect vond. Met de proefdrukken haalden we wel eens een geintje uit. Ik moest met een vel naar de chef-drukker maar die vond dan toch een foutje en stuurde me terug. Aan de rand had hij echter zijn vingernagel in het papier gedrukt. Ik keerde dan met een tweede vel terug zonder dat we de drukinstellingen hadden veranderd. En toen vond hij het wel goed. Zo ging dat, een chef moest toch een keer kunnen reclameren!”

WERKEN EN STAKEN

De grote papierstaking in 1910 die Turnhout een half jaar lam legde, heeft Rik niet meegemaakt maar ook Brepols kende sociale onrust. Rik: “Bij Brepols waren ze altijd een stapje vlugger. Kregen ze in andere drukkerijen vijf frank opslag, dan vroegen wij zeven frank. Toch mocht ik over mijn loon niet klagen. Baron du Four was goed voor zijn personeel en gaf regelmatig een frank extra. Maar als hij door de drukkerij wandelde, moest je wel zien dat je bezig was. Eén grote staking heb ik meegemaakt, toen het brugpensioen werd ingevoerd. Brepols was de eerste in België en er was veel onwetendheid. De vakbonden zijn toen wekenlang uitleg komen geven.”

HET EINDE

De vierkleurenoffset, waarvan Rik de eerste drukker was, bleef tot 1981 als laatste in de drukkerij aan de Baron du Fourstraat. Daarna verhuisde die naar de industriezone. Rik: “Op korte tijd is het toen bergaf gegaan. De opvolging bij de directie verliep niet al te best en er werden verkeerde beslissingen genomen. Ik heb aan Baron de Cartier de Marchienne, die toen aan het hoofd stond, nog gevraagd hoe het kon dat Brepols al die grote drukopdrachten was kwijtgespeeld. ‘Omdat wij twee centiem duurder zijn dan de concurrentie’, zei hij. De andere fabrieken hadden moderne machines gekocht terwijl Brepols was blijven stilstaan. Machines die de echte drukkerstiel bedierven want cijfers in de computer tikken en dan op een knopke drukken is niet hetzelfde. Gelukkig kunnen we in het Speelkaartenmuseum de echte kunst van het drukken nog doorgeven.” Hopelijk pikt de jonge generatie het ook op zodat het maken van boeken nooit minder zal zijn dan wat Gutenberg in de 15de eeuw als boekdrukkunst heeft bestempeld.

Foto’s: Suzanne Antonis en Speelkaartenmuseum Turnhout
Foto 1: Eerste drukker Rik Croenen bij de Stanhope hoogdrukpers uit 1829, afkomstig uit de oude drukkerij van Brepols.
Foto 2: Van de voorgevel aan de Baron du Fourstraat is nog een klein stukje bewaard.

Meer lezen van Suzanne Antonis

Meer Verdwenen industrie

Wil je op de hoogte blijven?

Abonneer je op onze nieuwsbrief en ontvang elke maand een overzicht met de belangrijkste nieuwsberichten.