Koen Geukens: de boeiende wereld van de ruimtevaart

“Ik was toen zeven jaar, dus lag ik waarschijnlijk in mijn bed”, lacht Koen Geukens die we voor dit gesprek ontmoeten in de Volkssterrenwacht Urania in Hove waar hij educatief medewerker is. “Ik heb de legendarische woorden van Neil Armstrong die toen als eerste mens voet op de maan zette dus niet live gehoord. Eigenlijk was ik toen ook niet met ruimtevaart bezig. Die interesse kwam er pas begin jaren zeventig, toen er verschillende maanlandingen achter elkaar waren. Het begon met plakboeken vol krantenartikelen en de passie is alleen maar gegroeid. Intussen heb ik al drie lanceerbasissen kunnen bezoeken: het Kennedy Space Center in Florida, de Russische Cosmodrome in Baikonur (Kazachstan) en de Europese ESA basis in Frans Guyana. De Chinese en Japanse basissen staan nog op de bucketlist.” Waar de maan voor velen die ronde witte schijf aan de donkere hemel is die je op gezette tijden staat uit te lachen, is voor Koen de maan op haar mooist als ze een sikkel groot is. “Met een verrekijker of telescoop zie je dan aan de rand waar het licht overgaat in het donker in de holle kant prachtige details van bergen en kraters.”

RUIMTEVAART IS MÉÉR DAN DE MAAN
Iedereen herinnert zich de Apollo 11-missie met de eerste man op de maan. Toch was dat niet het startmoment van het ruimtevaartavontuur. “Vóór 1969 zijn er drie belangrijke momenten geweest”, weet Koen. “De lancering van de eerste Spoetnik-satelliet die in 1957 in een baan om de aarde werd gebracht, wordt algemeen gezien als het begin van de ruimtevaart. Wie Expo 58 in Brussel bezocht, herinnert zich nog wel de beep-beep-beep in het Russische paviljoen. Met Yuri Gagarin lanceerden de Russen in 1961 de eerste mens in de ruimte. De Amerikanen hadden het nakijken. Tot president Kennedy in 1962 de gevleugelde woorden sprak: “We choose to go to the moon”. De geldkraan werd opengedraaid en plots was er veel mogelijk. Maar na het Apollo-programma belandde de ruimtetechnologie in de koelkast, omdat de Amerikaanse dollars werden ingezet in oorlogen. Ook de interesse van de gewone man die tot dan toe met open mond naar de maan had zitten kijken, deemsterde weg. Vandaag zetten ondernemers als Elon Musk en Richard Branson het heelal opnieuw op de kaart.”

VEEL VOLK IN DE RUIMTE
Het ISS (International Space Station) waarin verschillende landen participeren en dat nog tot 2030 doorgaat, is intussen een begrip. Ook de Chinezen hebben sinds twee jaar een bemand ruimtestation in gebruik. “Daarbij komen nog de 2.000 werkende satellieten en de 13.000 exemplaren die Elon Musk nog van plan is te lanceren”, gaat Koen verder. “Het is niet meer bij te houden want de concurrentie zit ook niet stil. In ons dagelijks leven zijn satellieten onmisbaar geworden. Denk ze weg en we zouden hier op aarde verloren rijden omdat het GPS-systeem stilvalt. En als Frank Deboosere het weerbericht leest, heeft hij zich voor de helft gebaseerd op informatie die van satellieten komt. Wat Elon Musk beoogt met zijn commerciële satellieten gaat echter nog veel verder. Hij ziet met satellieten een markt in o.a. telecommunicatie tussen gebieden die te ver uit elkaar liggen om internetkabels te leggen. Zijn nieuwste droom is om via de satelliet beursinformatie één milliseconde sneller te kunnen rondsturen dan dat het via de kabel gaat. Blijkbaar kan op de beurs die milliseconde voor miljarden valuta het verschil maken. Twintig jaar geleden toen Elon Musk – en intussen ook Richard Branson en Jeff Bezos – aan de wereld verklaarde dat hij een goedkope en herbruikbare raket kon ontwikkelen en toeristen de ruimte zou insturen, lachte iedereen hem uit. Vandaag kiest het Amerikaanse NASA voor zijn SpaceX raket voor hun wetenschappelijke missies. Als Elon Musk één verdienste heeft, is dat op politiek, technologisch en economisch vlak er voor ruimtevaart een nieuw enthousiasme is ontstaan.”

DE LANGE WEG NAAR MARS 
De maan heeft al een deel van haar geheimen prijsgegeven, dus lonken er andere planeten zoals Mars om te ontdekken. “Vergis je niet, in 1976 zijn er al twee Amerikaanse ruimtesondes op Mars geland om te onderzoeken of er leven op Mars was. Vandaag is het een streven van zowat elk ruimtevaartcentrum om de mens naar Mars te brengen. Daarvoor moeten echter nog heel wat obstakels overwonnen worden. De rijdende robot Perseverance van NASA die een jaar geleden met succes op Mars is neergezet, onderzoekt hoe je ter plekke zuurstof kan maken. Het is al gelukt om in één uur tijd tien gram zuurstof te produceren. Dat is gelijk aan één hap lucht. Er wordt ook gezocht om er methaan te produceren, nodig voor brandstof die een raket nodig heeft om terug te keren naar de aarde. Het zijn proefprojecten waar veel landen aan meewerken. Zo werkt het Studiecentrum voor Kernenergie in Mol aan een gesloten ecosysteem waarbij een biologische reactor het afval aan boord van een ruimteschip kan omzetten in drinkwater, voeding en zuurstof. Als al die projecten lukken, zou dat een enorme stap vooruit zijn in de droom om naar Mars te vliegen. Kandidaat-ruimtevaarders moeten er wel hun tijd voor nemen. Een enkele reis naar Mars duurt acht maanden. Ter vergelijking: om naar de maan vliegen heb je 3 à 4 dagen nodig.”

HOUSTON, WE HAVE A PROBLEM
De Apollo 13-missie waarin astronaut Jack Swigert deze woorden uitsprak, is nooit op de maan geland. “Er zijn nog meer missies mislukt”, stelt Koen. “Iedereen herinnert zich wel het ruimteveer Challenger dat in 1986 bij de lancering ontplofte. Het drama was live op televisie te volgen. Of de Columbia die in 2003 bij de terugkeer verongelukte. Veel minder gekend is de vlucht van Soyuz 1 in 1967. Die had niet mogen doorgaan omdat er nog heel wat problemen waren met de capsule. Maar door de druk van de politiek werd ze toch gelanceerd en bij de terugkeer in de dampkring stortte de capsule neer.”

DE TENTOONSTELLING
Over enkele weken kunnen we in Antwerpen de Expo ‘SP@CE, the Human Quest’ bezoeken. Met dank aan ondernemer Jürgen Ingels die met Scales-Ups.eu en SmartFin startende technologiebedrijven begeleidt en daarnaast een gepassioneerd ruimtevaartadept is. “Toen het Finse evenementenbureau dat veertig replica’s van ruimtevaarttoestellen in beheer had failliet ging, was hij er als de kippen bij om alles te kopen en een tentoonstelling te organiseren”, zegt Koen. “O.a. de eerste capsule, de Apollo maanlander, de Saturnus-raket… ze zijn er allemaal én op ware grootte. Via Volkssterrenwacht Urania heb ik o.a. meegewerkt aan het nalezen van de zaalteksten, met pittige anekdotes die de ruimtevaarders van hun missies meebrachten. Zo wordt hen bijvoorbeeld altijd gevraagd waarom ze het uitzicht op de aarde als blauwe planeet altijd zo fascinerend vinden. Maar nooit wat ze vinden van de gewichtloosheid en hoe ze bij hun terugkeer naar de aarde de zwaartekracht ervaren. Het wordt een boeiende tentoonstelling en aan de jongeren zou ik één boodschap willen geven. Heb je interesse in ruimtevaart? Ga zeker kijken en vooral: blijf hard studeren. Om astronaut te worden, zal je wel moeten excelleren. Bij de laatste rekrutering voor vier astronauten waren er 22.000 kandidaten. Maar je kan zoveel andere dingen doen die je met de ruimte verbinden.” 

MEER INFO
De tentoonstelling Expo ‘SP@CE, the Human Quest’ loopt van 23 april tot 30 juni 2022 in Expo Antwerpen. Reservering en tickets via www.xpospace.be en www.urania.be.