James Ensor gaat op stap met Theater Stap

Het waren enkele pioniers in 1984 die startten met een onderzoek naar welke kwaliteiten mensen met een beperking als podiumkunstenaar konden hebben en welk soort theater dit kon opleveren. Marc Bryssinck (59) was er toen nog niet bij, hij kwam enkele jaren later aangewaaid toen het gezelschap hem als jazz-muzikant voor een voorstelling engageerde. Marc: “Ik speelde saxofoon en werkte al wel eens voor theater en dans. Toen Theater Stap me vroeg, verloor ik meteen mijn hart aan het project en de spelers. Zo begon ik al snel mee na te denken over decors, scripts, de regie… Ik ben nu 25 jaar artistiek leider in duobaan met Ingrid Van Den Bergh die de coördinatie van het dagcentrum en de praktische begeleiding voor haar rekening neemt.”

SIDI LARBI CHERKAOUI
Vandaag klinkt de naam van deze kunstenaar-choreograaf wereldwijd als een klok maar toen hij in 2002 met Theater Stap de dansvoorstelling ‘OOK’ maakte, was hij amper 23 jaar oud. Marc: “Toch heeft zijn medewerking voor een absolute doorbraak gezorgd. Plots speelden wij honderd voorstellingen, overal in Europa. Het bezorgde ons een stevig netwerk dat het jaar nadien al vroeg om een nieuwe dansvoorstelling te maken. Maar dat is nu iets dat we net niét doen. Wij willen met Theater Stap telkens nieuwe dingen brengen, onze spelers scherp houden en het publiek verrassen. De samenwerking met Sidi Larbi Cherkaoui heeft ons wel in het reguliere cultuurcircuit gelanceerd, op basis van onze professionele en artistieke kwaliteiten en met dezelfde omkadering als voor andere gezelschappen. Want we willen niet dat ze ons vragen ‘uit compassie’. Onze mensen moeten niet worden empowered, ze zijn al sterk op zichzelf. Het betekende ook een doorbraak in het engageren van gastregisseurs en casten van onze spelers in zowel theater-, film- als dansvoorstellingen of in coproducties. Een mijlpaal daarin was zeker de verfilming van Tytgat Chocolat, waar onze spelers naast Wim Opbrouck en Jan Decleir schitterden. En Luc speelde in ‘Braakland’ van regisseur Lotte Van den Bergh in Brazilië en New York. Met de dansvoorstelling ‘To belong’ geraakten we tot in Zuid-Korea. Leen: “Vorig jaar had ik een héél drukke periode want ik speelde in drie voorstellingen tegelijk mee. Eerst kwamen er zeven voorstellingen in Duitsland en een dag later zat ik in Oostende bij Theater aan Zee. Toen mocht ik een dagje rusten en kwam het Ensor Concours op de Zomer van Antwerpen er al aan. Dat was veel voor mijn ‘kopje’ maar ik doe het supergraag.”

IN DE VOETSPOREN VAN ENSOR
Leen en Luc spelen zowel in de Ensor Parade als in Ensor Concours. Samen met de andere spelers gingen ze naar Oostende in het Ensor Museum de sfeer opsnuiven. Luc: “Ik vond de maskers mooi maar ze zijn wel moeilijk om mee te spelen. Je ziet bijna niets als je op het podium staat.” Marc: “Het idee om iets met Ensor te doen, kwam in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen dat in september 2022 na elf jaar renovatie terug openging. Ze hadden ons nog tijdens de verbouwing al als artist in residence gevraagd. Uiteraard waren we vereerd met dat ambassadeurschap en we wisten vrijwel meteen dat we iets met de schilderijen van James Ensor wilden doen. Het werd een parade, als verwijzing naar ‘de Intocht van Christus in Brussel’, dat één van de belangrijkste werken van Ensor is. Maar toen de opening van het museum keer op keer werd uitgesteld en we toch al maskers begonnen te maken, dachten we aan een echte voorstelling. Hoe zouden die personages onder elkaar bewegen? Wat zouden ze tegen elkaar zeggen als ze uit verschillende schilderijen elkaar zouden tegenkomen? We begonnen te repeteren, in kleine groepjes want ook corona was toen nog niet uit de wereld. Bij het samenbrengen van al die stukjes kwamen we uit bij een soort wedstrijd die we ‘Ensor got Talent’ gingen noemen. Ook vormgeefster Geertje van Genechten heeft hier met het maken van de maskers en schilderen van de kleren en de decors fantastisch werk geleverd.” Leen mag in de voorstelling haar zang- en danskwaliteiten laten zien. Leen: “Ik ben vroeger in Oud-Turnhout nog bij de turnkring en een zangkoor geweest. Bij Theater Stap zou ik toch graag nog wat meer willen dansen.” Luc is de man die de punten telt. Marc: “Hij heeft een fenomenaal geheugen en kan in één oogopslag zien hoeveel mensen in het publiek hun hand opsteken als teken dat ze de act goed vonden. Ook in andere voorstellingen komt Luc’s straffe geheugen goed van pas. Als we bij een serie voorstellingen ons moeten herinneren hoe en waar de attributen en de spelers op de scène staan, is het Luc die ons dat vertelt. Want hij maakt van elke scène een tekening. Voor Stap-spelers is de herkenbaarheid van scènes erg belangrijk.”

SAMENWERKEN MET GASTACTEURS
Zoals Stap-spelers gevraagd worden om in voorstellingen of televisieseries van andere gezelschappen mee te spelen, zo spelen acteurs en actrices ook mee bij producties van Theater Stap. Voor Ensor Concours zijn dat Michaël Pas, Alice Reijs en Jonas Leemans. Voor hen is het een mooie ervaring, net als voor de gastregisseurs. Marc: “Ze vertellen ons dat ze zoveel leren over hoe onze spelers omgaan met emoties en hoe die soms kunnen uitlopen en waar zij dan de controle over moeten houden. Maar het fijne is vooral dat de spelers bij elk nieuw project erop hopen dat ze mogen meedoen. We zien dan dat onvoorwaardelijk geloof dat het fantastisch gaat worden en dat ze wel een manier zullen vinden om daar iets schoon van te maken. Natuurlijk loopt het soms moeilijker en we hebben al eens een productie moeten stilleggen omdat het niet goed genoeg werd. Maar dat maakt ook dat we een artistiek-sociaal project zijn en niet omgekeerd.” Leen herinnert zich nog de voorstelling toen ze helemaal de mist inging. “Er ging iets verkeerd met een deur die omviel en ik was zo geschrokken dat ik niet meer wist wat ik moest zeggen. Maar ik heb dat toch zelf kunnen rechtzetten.” Ook Marc herinnert zich een merkwaardige scène in de voorstelling Macbeth van Luc Perceval in de Bourla-schouwburg. “Vier Stappers speelden als gastacteurs de heksen en Stapper Guy had de grote rol van poortwachter. Toen hij naar het toilet moest, verliet hij doodgemoedereerd het podium. Wim Opbrouck die mee op het podium stond, sprak het publiek toe: ‘onze poortwachter heeft efkens een sanitaire stop, we spelen zo dadelijk verder.’ En dat kan en dat mag. Onze acteurs staan autonoom op het podium, er is niemand die hen iets influistert. Als het toch misloopt, hoop ik vanuit de zaal dat ze een oplossing gaan vinden voor dingen die fout gaan. Werken met acteurs en actrices met een mentale handicap is elke keer een uitdaging. Intussen is Theater Stap niet meer uniek in Vlaanderen maar we blijven wel de pioniers en het kenniscentrum. We geven ook gastcolleges en workshops voor andere gezelschappen. We geloven heel sterk in ons uitgangspunt en zijn daarvoor al meermaals beloond en bekroond. En als dan na een lang repetitieproces en met veel vallen en opstaan toch alles in de plooi valt en je iets moois op het podium brengt, dan is er die voldoening en dankbaarheid omdat ik met deze mensen mag werken.” 

MEER INFO
‘Ensor Concours’ speelt van 14 tot 18 juni 2023 in de tuin van Theater Stap in Turnhout en van 22 tot 25 juni 2023 in Domein Teunenberg in Olen. www.theaterstap.be