Vrijwilligers en geïnterneerden tuinieren samen in de gevangenis

Tuinieren in de gevangenis, wat moet ik me daar bij voorstellen?
Dirk Geysels: “Eigenlijk doen we hier in de gevangenis niets anders dan wanneer je gaat tuinieren bij je thuis, maar dan met een hoge muur er rond. Tuinieren zit bij de Velt-vrijwilligers onder het vel. Ik heb thuis een heel grote moestuin, maar als gepensioneerde heb ik ook heel wat tijd die ik zinvol probeer in te vullen. Toen ik een oproep las om mee te tuinieren in de gevangenis, wist ik meteen dat dat iets voor mij was. En sinds een jaar kom ik hier nu een namiddag per maand meewerken in de tuin. En net als ik zijn er nog zes andere mannen en vrouwen die als vrijwilliger meewerken aan dit project.”
Sven Dirkx: “Voor wie in de gevangenis terechtkomt, verandert het leven echt heel ingrijpend. En vaak zijn gedetineerden enkel bezig met hun juridische procedure. Vanuit het Agentschap Justitie en Handhaving proberen we het leven van gevangenen menselijker te maken. We bieden individuele begeleiding, onderwijs, werkprojecten en ontspanning en werken aan concrete stappen richting een nieuwe start in de buitenwereld. Zo bouwen we aan een waardige detentie én een hoopvolle toekomst. Onze moestuin past in die werking. We bieden geïnterneerden via de moestuin niet alleen een zinvolle bezigheid tussen de gevangenismuren, maar brengen hen in contact met de werking van Velt, een vereniging met 22.800 leden en een uitgebreid netwerk van lokale groepen rond ecologisch tuinieren, ecologische voeding en ecologisch leven. Dat biedt hen ook mogelijkheden voor wanneer ze terugkeren naar het leven buiten de gevangenis.”

Toch zal hier tuinieren ook wel net iets anders zijn dan thuis, niet?
Dirk: (lacht) “Ja, misschien toch wel. De tuin ligt hier echt in het hart van het gevangeniscomplex. Dus om er te geraken moet ik door heel het gebouw. Daar komen nog wel wat procedures bij kijken. Daar ben ik ondertussen al wel aan gewoon geraakt. Als ik naar hier kom, neem ik enkel mijn identiteitskaart mee, dat is het gemakkelijkst om door de veiligheidscontroles te komen. Daarnaast is het hier ook tuinieren met een babbel. Dat is misschien nog het belangrijkste van het hele project. De gesprekken die we hebben met de mensen die hier wonen, die gaan meestal over de tuin of de gewone zaken van het leven. Wat er de voorbije week in het nieuws was bijvoorbeeld. Wat me opvalt is dat de gedetineerden daar ook wel eens een verrassende kijk op hebben. Zo zijn die gesprekken ook verrijkend voor ons als vrijwilliger.”
Sven: “En zo doorbreken we bij wijze van spreken de gevangenismuren, door mensen van buiten de gevangenis in contact te brengen met mensen die hier binnen de muren wonen en hen over thema’s laten praten die hen beide interesseren. Dat is niet alleen mooi, maar volgens mij ook superbelangrijk. Want ooit komen de personen die hier in detentie zitten ook weer vrij en dan moeten ze zich weer integreren in de samenleving. Dat zou heel moeilijk zijn als ze tijdens hun verblijf in de gevangenis volledig zouden worden afgesloten van de buitenwereld.”

Is er onder de gedetineerden veel interesse in het tuinieren?
Sven: “Ja, zeker wel. Helaas kunnen om organisatorische redenen maar zes mensen meewerken in de moestuin. Ondertussen groeit er een wachtlijst. Dat toont toch aan dat het project in de smaak valt bij onze bewoners.”
Dirk: “In de tuiniersgroep zitten er zowel personen die nog nooit eerder tuinierden, maar ook mensen die al heel wat ervaring hebben. Dat geeft wel een leuke dynamiek in de groep en zo leren wij als vrijwilligers ook nog bij. Een van de geïnterneerden had zo vroeger thuis een saffraankwekerij en met zijn ervaring hebben we vorig jaar ook de najaarskrokussen aangeplant. We zijn benieuwd hoe dat gaat lopen en kijken ernaar uit om over een paar maanden de oranjerode stampers te plukken en te drogen waardoor ze hun intense kleur, aroma en smaak ontwikkelen. Maar veel rijstpap zullen we er niet van moeten maken, want voor een gram saffraan heb je wel meer dan 150 bloemen nodig.”

Is dat ook werkelijk de bedoeling van het moestuinieren, om er echt mee te koken?
Sven: “Dat hoort er natuurlijk ook bij. Natuurlijk kunnen we op deze kleine oppervlakte niet genoeg groenten kweken om onze keuken te bedienen, maar regelmatig koken de vrijwilligers samen met de gasten van de moestuingroep soep of andere gerechten. En daarnaast nemen ze ook een deel van hun oogst mee naar hun cel om er tijdens de week van te eten.”
Dirk: “Niet alleen om te eten trouwens. Een tijdje geleden nam een van die kerels een bundeltje kruiden mee na het tuinieren. Ik vroeg hem wat hij daarmee van plan was, omdat ze daar toch niet kunnen koken. Toen legde hij me uit dat hij die kruiden op zijn verwarming legt om een aangenamere geur te hebben in zijn cel.”

Zo is een frisse geur in de kamer een voordeel in natura van de moestuiniers.
Dirk: “Een van de voordelen. Want voor de bewoners voelt het echt wel als een voorrecht om te mogen meewerken in de tuin. Het geeft hen een doel en ze kunnen hun creativiteit kwijt. Het gaat immers verder dan zaaien, planten, wieden en koken. De hele inrichting van de tuin doen we samen. We zetten samen een serre of knutselen een koude bak in elkaar. Vorig jaar bouwden we ook twee insectenhotels en onlangs opperde een bewoner het idee om de opbergkasten van het tuinmateriaal in blauw en wit te schilderen om ze het uitzicht van strandcabines te geven en zo een zomerse sfeer te creëren in de tuin. Zo wordt dit echt een plek van rust en ontspanning.”
Sven: “Het is mooi om te zien hoe die kerels hier opleven en hoe hun creativiteit aangesproken wordt. Dit project is enkel toegankelijk voor geïnterneerden, vaak zeer kwetsbare mensen. Wanneer iemand nieuw start in de groep, is dat in het begin vaak wat afwachtend, maar heel snel vinden ze hun ding wel in de tuin. Zo was er een tijdje geleden iemand die na een uur al zei: ‘dit wil ik ook blijven doen wanneer ik uit de gevangenis kom. Samen met mijn dochter tuinieren.’ Op die manier geven we perspectief aan deze mensen.”

Velt staat bovenal voor ecologisch tuinieren. Is dat ook hoe er hier binnen de gevangenismuren gewerkt wordt?
Dirk: “Uiteraard! We werken vanuit het principe van de natuurlijke kringlopen. Alle groenteafval composteren we en gebruiken we om de bodem weer te verrijken. We vangen regenwater op in regentonnen en werken volledig organisch. En ook al zitten we hier achter hoge muren, al wat vliegt kunnen we niet tegenhouden. Dus moeten we ook onze kolen en andere bladgewassen beschermen met gaas tegen rupsen, koolwitjes, koolmot en bladluizen. Al hebben die hoge muren vorig jaar wel geholpen tegen de slakken. (lacht) Terwijl de rest van Vlaanderen vorig jaar opgescheept zat met die beestjes in de moestuinen, hebben we hier amper slakken gezien.”
Sven: “De ecologische methodes werken zelfs inspirerend voor de rest van de gevangeniswerking. Omdat we met het moestuinproject gemerkt hebben dat contact met groen bijdraagt tot het welzijn van gedetineerden, kunnen vier gedetineerden nu ook meewerken in de groendienst. Ze onderhouden perkjes en leggen ook mee nieuwe groen­elementen aan. En al het groenafval dat de groendienst genereert, wordt ook mee gecomposteerd en gebruikt als bodemverbeteraar. Zo wordt de hele gevangenis meer circulair door dit project.”

Foto’s: Tom Claessen