50 jaar De Warande: hoe cultuur plots op de Kempische affiche kwam

We kunnen het hem niet meer persoonlijk zeggen, maar de sleutel tot het blijvende succes van De Warande ligt ontegensprekelijk in handen van haar eerste directeur wijlen Eric Antonis (overleden in 2014, nvdr.). Tussen 1972 en 1988 zette hij als notoir dwarsligger maar met kennis van zaken en veel durf cultuur op de Kempense affiche. “Hij volgde vanaf de eerste dag een dubbel spoor”, begint Staf Lauwerysen (71) die hem in 1988 als directeur opvolgde. “De opdracht die hij zichzelf gaf, lag tussen twee uitersten: authentiek volks en authentiek avant-gardistisch.” Zijn lijfspreuk prijkt nog altijd op de gevel van dit huis. Paul Kox (66) kwam in 1979 als theatertechnieker aan boord. Ria Berens (70) die er vanaf het begin mee voor zorgde dat het cultuurcentrum er altijd piekfijn bijlag, herinnert zich de pioniersjaren. Ria: “We waren met zeven personeelsleden. De schouwburg was er toen nog niet, dus bouwden we bij een voorstelling de centrale ‘hall’ met zwarte doeken en uitschuiftribunes om tot een theater. Iedereen hielp mee, ook Eric.” Vandaag deelt artistiek directeur Annelies Nagels (48) de verantwoordelijkheid in een duobaan met Mieke Mermans. Annelies: “Ik heb Eric Antonis niet als directeur meegemaakt maar herinner me hem wel van een prijsuitreiking van een tekenwedstrijd die ik als kind gewonnen had. Toen al was ik onder de indruk van zijn persoonlijkheid.”

TWEESPORENBELEID
De opeenvolgende bestuursploegen onder leiding van Staf Lauwerysen, Staf Pelckmans, Jeroen Van Luyten en nu Annelies en Mieke zijn dat tweesporenbeleid blijven volgen. “Veel van wat er nu is, vond haar oorsprong in de jaren zeventig”, zegt Staf. “Er is toen tabula rasa gemaakt met de klassieke culturele elite die dacht dat zij voor hun publiek haast exclusief van De Warande gebruik zou kunnen maken. Eric organiseerde echter in de hall een antiek- en curiosamarkt, haalde een vogel- en reptielententoonstelling binnen of bracht de Turnhoutse missionarissen in beeld. In de groene zone kwam een kinderboerderij en zelfs de werklozencontrole kon in De Warande terecht. Alles wat hij organiseerde of binnenhaalde was met één onderliggende gedachte: de man-met-depet in het cultuurcentrum krijgen en hen zo via drempelverlagende activiteiten ook laten kennismaken met kunst en theater. En vooral: hij experimenteerde. Ik denk bijvoorbeeld aan de toen totaal onbekende Jozef van den Berg of de absurdistische humor van Hauser Orkater, waarvan je niet wist waar je naartoe ging, maar waar je als een ander mens weer buiten kwam. En dat je zoiets in Turnhout kon zien!” Even goed stonden er grote namen op het podium zoals Gilbert Bécaud en Nana Mouskouri. Paul: “We kenden haar alleen van televisie, met haar rijzige gestalte in lange jurken, sluik haar en de enorme bril met zwart montuur. Toen ze hier binnenkwam, zag ik een frêle madammeke in jeans en met een mutsje op. Maar ze had wel kapsones. Ik heb nog de deur uit haar loge moeten breken omdat ze aan claustrofobie leed.”

JULES VERNE ACHTERNA
Als we vragen welke voorstelling is blijven ‘plakken’, komt unaniem het antwoord: ‘het project Jules Verne’. Staf: “De Warande ging toen door zwaar weer want in 1984 moest de schouwburg door asbestperikelen twee jaar dicht. En dat terwijl alle activiteiten voor het Jules Verne project al waren uitgetekend, engagementen ervoor waren aangegaan en de affiches gedrukt. Maar Antonis zou Antonis niet zijn als hij niet ten strijde trok en met het hele hebben en houden naar een oude tegelfabriek op de Everdongenlaan verhuisde. Paul: “Hij liet ons uit de schouwburg de licht- en klankinstallaties uitbreken en bestelde draaiende tribunes die we door het teveel aan volk erop telkens met vier man in gang moesten trekken.” Ria: “De bestuursleden kwamen koken voor de acteurs en het personeel. Het was een hectische periode. Iedereen werkte door, aan een vakantiedag moesten we niet denken. In de krant schreven ze dan dat het personeel van De Warande werd uitgebuit. Maar we zaten toen in een flow van onze thuis die werd afgebroken en één man die als geen ander zijn medewerkers vooruit kon duwen.”

GESTAGE GROEI
Hoe wonderlijk de eerste zestien jaren van De Warande ook waren, het vervolg is even indrukwekkend. Met elk nieuw beleidsplan dat tot voor enkele jaren in handen was van het Turnhoutse stadsbestuur, kwamen er nieuwe initiatieven en werd De Warande groter. Staf: “In de topjaren waren we met zeventig medewerkers. In mijn bestuursperiode heb ik veel energie gestoken om het ‘familiebedrijf’ zoals De Warande begonnen is om te vormen naar een professionele organisatie. O.a. muziek kwam erbij, hedendaagse dans, circusvoorstellingen… In 1996 startten de eerste gesprekken voor een tweede schouwburg: De Kuub.” Annelies: “Dat het bezoekersaantal bleef groeien, is mede dankzij de abonnementsformule. In Turnhout heerste de sfeer: zorg dat je erbij bent of je grijpt naast de voorstelling die je wil zien. In de nacht voor de start van de abonnementenverkoop werd voor de ingang zelfs gekampeerd. Er bestaat nog een filmpje over Helmut Lotti die na zijn optreden voorbij de lange rij wachtenden moest. Hij kon zijn ogen niet geloven en maakte terstond met de mensen een praatje. Momenteel werken we met een lotingsysteem zodat elke geïnteresseerde een voorstelling van zijn keuze kan boeken. Als we naar de cijfers kijken, blijkt ongeveer 30% van de Warandegebruikers uit Turnhout te komen, de rest is van elders. Ook uit Nederland, ze zijn daar jaloers op ons cultuurcentrum. Hier is ook overdag constant beweging, met senioren die in de hall of café Barzoen samenkomen, deelnemers van het educatief project Dinamo, bibliotheekbezoekers en scholieren die hier hun middagboterham eten. In Nederland kennen ze dat niet, daar is een schouwburg alleen toegankelijk bij voorstellingen.”

DE ERFENIS
Vandaag is De Warande in handen van het Antwerps provinciebestuur. Staf: “De stad Turnhout blijft dit cultuurhuis steunen maar om het nog helemaal zelf te bestieren, daarvoor zijn we te groot geworden. We zijn echter wel bezorgd over wat de toekomst brengt. Bij de vorige staatshervorming is beslist dat de provincie zich niet meer met cultuur mag bezighouden. Die bevoegdheid zou naar ofwel gemeentelijk ofwel Vlaams niveau gaan. Voor De Warande werd een tussenoplossing bedacht, zij het tijdelijk. En daar wringt het schoentje. Voor 2024 moet beslist worden wat er met De Warande moet gebeuren. We zijn absoluut vragende partij voor een grootschalige aanpak met voldoende middelen om dit huis draaiende te houden. Tegelijkertijd moet het beheer dynamisch en deskundig zijn om verder te kunnen gaan zoals in het verleden altijd met succes is gebeurd.” Maar eerst moet de 50ste verjaardag op gepaste wijze gevierd worden, vijftig dagen lang. Annelies: “En dat de Turnhoutenaar zijn cultuurhuis nog altijd in het hart draagt, zal de activiteit ‘50 uur de Warande’ dat van 14 tot 16 oktober 2022 plaatsvindt, bewijzen. In het voorjaar deden we een oproep aan iedereen die zijn of haar project wil tonen, dat op die dagen in De Warande mag doen. Meer dan honderd mensen schreven zich in, van een kookles tot spraakmakend toneel.” Authentiek volks en authentiek avant-gardistisch dus. Eric Antonis zou het hebben omarmd. 

MEER INFO
Het feestprogramma van ‘50 jaar De Warande’ vind je op www.warande.be.