In het diverse spoor van Raf Njotea

We spreken af in de Antwerpse Seefhoek waar Raf Njotea (36) momenteel woont. Het is herfstvakantie en op straat gonst het van spelende kinderen. Druk pratende vrouwen klepperen voorbij zijn raam, dat hij tijdens ons gesprek tot tweemaal toe open zet. Niet om te roepen dat ze wat stiller moeten zijn — hij verdraagt veel — maar om een vervelende bromvlieg buiten te laten. “Dat wordt het thema van de dag”, lacht hij. “Ach, dat mis ik wel van Wechelderzande: de kalmte, de rust en ook een groene omgeving. En soms dat dorpsgevoel waarbij je op straat mensen tegenkomt die je kennen en aanspreken. Anderzijds: als ik daar als tiener iets uitspookte, ging het als een lopend vuurtje rond. En nu ik in Antwerpen woon, merk ik toch dat er hier meer openheid is naar mensen met een migratieachtergrond. Het is een verhaal met twee kanten.”

Waar denk je nog aan bij je vroegere thuis in Wechelderzande?
Raf Njotea: “Bassment, het clubhuis dat we thuis in de kelder hadden. We zijn met drie broers en zaten heel hard in het lokale leven. Bij de scouts, de voetbalclub, op school… Overal maakten we vrienden. Toen we tieners waren, smolten onze vriendengroepen samen in ons clubhuis. Ze waren er altijd welkom, zelfs als we niet thuis waren. Dan stond de kelderdeur open of wisten ze waar we de sleutel hadden gelegd. Ik heb er een fantastische jeugd gehad.”

Was je toen ook al op het schrijverspad?
“Ik heb altijd graag geschreven, maar de echte ambitie kwam pas later, toen ik na het middelbaar in Westmalle aan de universiteit in Leuven taal- en letterkunde ging studeren. Ik herinner me nog wel de leerkracht uit het 2de leerjaar van de lagere school in Wechelderzande. Meester Grielens was een fantastisch lieve man, die regelmatig voorlas uit een verhalenboek. Als hij daarmee klaar was, sloeg hij het boek zachtjes dicht en blies hij er een ingebeeld laagje stof vanaf. Dat beeld blijft in mijn geheugen zitten.”

In een dorp is diversiteit niet zo ingeburgerd als in een stad. Heeft je migratieachtergrond je nooit parten gespeeld?
“Ab-so-luut niet! We zijn thuis heel Vlaams opgevoed. Vooral onze moeder speelde daar een grote rol in. Vader was daarin wat passiever. Natuurlijk werden we wel eens uitgescholden als we ruzie hadden op de speelplaats. Maar dat geldt voor elk kind. Naar de ene roepen ze rossekop of dikzak, wij kregen ‘vuile zwarte’ te horen. Dat is natuurlijk niet oké, maar ik denk niet dat er echt racisme over onze afkomst mee gemoeid was. Het was gewoon het eerste dat je zag aan ons. Mijn jongere broer heeft wel eens een aanvaring gehad met de schooldirectie in Westmalle. Hij had een afro-kapsel en in de klas klaagden ze dat hij daarmee het zicht op het schoolbord belemmerde. Maar van zijn haren laten knippen was geen sprake. ‘Er staat niets over kapsels in het schoolreglement’ verweerde hij zich. Het volgende jaar stond erin dat ‘extravagante’ kapsels niet meer werden toegestaan.”

Je werkte aan een nieuw seizoen van ‘Dertigers’ maar dat zal volgend jaar op het scherm komen met een nieuwe cast. Hoe moeilijk is dat voor een scenarist?
“Dat was inderdaad niet eenvoudig. De acteurs werden tijdens het schrijven van de scenario’s gecast. Wij hingen in de writersroom dan hun foto’s op om ons een beeld te kunnen vormen welk soort personage we van hem of haar konden maken. Kan hij of zij een controlefreak zijn, iemand die lijstjes maakt, of eerder de vrijgevochten rebel of de ‘stille’? Wat we heel moeilijk konden inschatten, was hoe de chemie tussen hen zou werken. Je kan wel karaktereigenschappen definiëren maar het blijft een A4tje dat daar tegen de muur hangt. Het succes van de vorige seizoenen was vooral omdat we met de vier scenaristen altijd naar het kleine verhaal zochten, situaties uit het dagelijkse leven. Uiteraard met de nodige drama’s, dingen die mislopen en veel gebleit en het terug goedmaken. Dat zal bij de nieuwe Dertigers niet anders zijn.”

Kan je als scenarist iets van jezelf meegeven? Principes waar jij voor staat?
“Ik vind het belangrijk om via de verhalen die we vertellen het beeld dat kijkers van de wereld hebben te nuanceren. In deze vriendengroep is veel diversiteit en we willen laten zien dat zoiets normaal is. Veel hangt er ook van af hoe we personages laten eindigen. Daar worstelen we in de writersroom wel eens mee. Als je bv. een personage dat super vrijgevochten is laat eindigen als iemand die helemaal opgesloten zit in kleinburgerlijkheid, dan is dat misschien een pessimistische boodschap. Andersom: iemand kan ook boven zichzelf uitstijgen.”

In een eerder interview zei je: ‘in goede fictie heeft niemand ongelijk’. Leg dat eens uit.
“Klopt, elk verhaal heeft zijn twee kanten, het is nooit helemaal zwart-wit. Misschien is grijs wel mijn favoriete kleur? Ik vind dat ook het interessantst. Een fictie die over bv. een psychopaat gaat die intrinsiek slecht is, dat lijkt me te gemakkelijk want er ontstaat geen worsteling. Als je twee standpunten tegenover elkaar kan zetten die allebei valabel zijn, daar kan je veel meer mee doen. Dan zit je met de vraag welke kant je nu uit moet want er valt voor allebei iets te zeggen.”

Voor welke serie of film mogen ze je nog vragen om het scenario te schrijven?
“Mmmm, moeilijke vraag. Het mag zeker niks met misdaad of crimi zijn. Ik denk dat ik het liefst zou ik willen schrijven aan een ‘Dramedy’ van de 21ste eeuw, zoals je op de streamers soms vindt. Netflix mag me altijd bellen!”

Je bent ook een begenadigd spreker en opiniemaker. Met een Nigeriaanse vader en Vlaamse moeder ben je de gedroomde gast in debatten over racisme en migratie. Voel je je soms een diversiteitsexcuus?
“Ik word daar inderdaad veel voor gevraagd en dat is ook niet onlogisch. Diversiteit is nu eenmaal een belangrijk maatschappelijk thema en ik heb daar door mijn achtergrond ook iets over te vertellen. Bovendien worden die stemmen nog al te vaak niet gehoord.”

Probeer je dat gevoel om bestempeld te worden als iemand met een migratieachtergrond dan niet te counteren: ‘Ik ben iemand van Wechelderzande, met een mening van hier!’
“Zeker, ik zeg altijd dat mijn broers en ik heel ‘wit’ zijn opgevoed. Ik heb zeker niet de waarheid in pacht voor mensen die twee Afrikaanse ouders hebben en hier wonen. In de praktijk heb ik het al eens meegemaakt. Voor de jongerenreeks Panna van Mattias Goovaerts die ik samen met hem en Soe Nsuki schreef, lieten we één van de hoofdpersonages met Congolese ouders na een ruzie met haar vader de deur van haar slaapkamer kwaad achter zich dicht slaan. De actrice zei ons toen dat zoiets in een Congolees gezin nooit geaccepteerd zou worden.”

Welk cliché over diversiteit en migratie moet echt de wereld uit?
“Dat alle mensen met een migratieachtergrond één monolithisch blok vormen. Alsof we met z’n allen wekelijks samenzitten en alle puntjes op de diversiteitsagenda overlopen. Binnen die grote groep zijn er evenveel verschillen als dat er mensen toe behoren.”

En welk cliché bevestig je?
“Hmm, leuke vraag! Ik zou hier de ‘African Time’ willen zeggen, dat is echt wel een punt. Toen mijn vader nog leefde (hij overleed in februari van dit jaar, nvdr.) vergezelde ik hem soms naar een feest van de Nigeriaanse community. Altijd opnieuw liet ik me vangen: op de uitnodiging stond dat het begon om twee uur. Als ik dan rond drie uur aankwam, moest ik nog drie uur met mijn vingers draaien. En dat is met alles zo. Ook de begrafenis van mijn vader liep veel te ver uit de tijd. We moesten daarvoor een zaal voor een bepaald aantal uren boeken. Een paar van zijn Nigeriaanse vrienden wilden spreken. Hoewel we met hen een strikt tijdschema hadden afgesproken, was iedereen toch veel langer aan het woord. Gelukkig hadden we vooraf bij de uitbater stiekem extra tijd gereserveerd.”

Je maakte onlangs de podcast ‘Ouder’ die genomineerd was voor de Prix Europa. Waarover gaat het verhaal?
“Over mijn vader. In 2017 is hij een week in een kunstmatige coma geweest na een val in zijn appartement. Toen hij daaruit ontwaakte, was hij heel verward. Plots zei hij tegen mij dat hij een geheim had dat we moesten weten vooraleer hij zou sterven. Hij zou 11 jaar ouder zijn dan wij altijd gedacht hadden. Nadien vroeg ik hem opnieuw of dat klopte en toen ontkende hij het. Dat was de aanleiding om zijn geboortedatum en migratieverhaal te gaan onderzoeken. Ik deed dat samen met mijn goede vriend Lander Kennis. Waarom ik zo’n persoonlijk verhaal wilde delen in een podcast? Daar zal mijn scenaristmicrobe wel voor iets tussen zitten. En Lander heeft een sterke journalistieke reflex. Hij vond het belangrijk om het verhaal te delen omdat het zo’n universeel gegeven is. Hoeveel migranten dragen een geschiedenis mee die nauwelijks gekend is? Met deze podcast hadden we een middel dat mensen op een andere manier naar migratie kan doen kijken.”

Zitten er nog nieuwe projecten in de pijplijn? Waar wil je over pakweg tien jaar staan?
“Eerst en vooral: ik denk gewoon dat ik mezelf niet wil verloochend hebben en dat ik mijn familie en vrienden in Wechelderzande en Antwerpen kan blijven zien. Op professioneel vlak: geen idee! Ik wil vanalles blijven doen. Ik doe hard mijn best voor alles wat ik doe en ik geloof dat er dan altijd wel nieuwe dingen zullen blijven komen. Ik merk wel dat ik ook graag op een podium sta. Lander zit trouwens achter mijn veren om rond de podcast en het migratiethema een voordracht te schrijven die ik dan zelf in culturele centra kan brengen. Dat lijkt me wel iets voor de nabije toekomst. Als er plekken hiervoor interesse hebben, dan weten ze me te vinden!” (lacht)

MEER INFO
www.rafnjotea.com. ‘Ouder’ kan je vinden op alle bekende podcastapps en op VRT MAX. Daar kan je ook de eerste vier seizoenen van ‘Dertigers’ herbekijken.