Bart Keutgens: “Elk schilderij is een verhaal dat opnieuw begint”

In een charmant rijhuis in Zoerle-Parwijs vind ik Bart terug in zijn atelier, waar verschillende oude schilderijen klaarstaan om door zijn handen opgeknapt te worden. Hij toont me meteen het schilderij waaraan hij bezig is. Op de achtergrond is rustgevende muziek te horen, die hem helpt gefocust te blijven. Het is dan ook niet niets, een schilderij restaureren. Er komt enorm veel bij kijken, vertelt hij me. “Je bent met oude dingen bezig en die in orde krijgen, vraagt heel wat werk.”

Hoe gaat dat dan concreet in zijn werk, zo’n schilderij restaureren?
Bart Keutgens: “Je begint eerst met het schilderij grondig te bekijken. De achterkant is voor mij minstens even belangrijk als de voorkant, omdat die je al een heel verhaal gaat vertellen over hoe het schilderij in elkaar zit, of er scheuren in het doek zitten en of de nageltjes aan het roesten zijn. De voorkant bekijk je met een UV-lamp om te zien of er vuil op zit en welke vernis erop hangt. Dat is belangrijk om te weten welke chemicaliën je moet gebruiken. Chemie speelt dus een cruciale rol in het restaureren van schilderijen. Eens je dat vooronderzoek hebt gedaan, weet je welke materialen je nodig hebt en welke herstellingen of reparaties er juist moeten gebeuren. Dat is telkens anders, want elk schilderij is anders. Elk schilderij is een verhaal dat opnieuw begint. Ik vind het vooral belangrijk om een schilderij in zijn waarde te laten, in zijn authentieke leeftijd. De ouderdom hoeft niet verdoezeld te worden. Het is nooit de bedoeling om er een nieuw schilderij van te maken.”

Wanneer ben je begonnen met het restaureren van schilderijen?
“Ik had willen studeren aan de kunstacademie, maar ik mocht niet. Uiteindelijk studeerde ik af als woondecorator, schilder en behanger. In die tijd was er nog een verplichte legerdienst, ik ben één van de laatsten voor wie dat nog gold. Na die legerdienst besloot ik vijf jaar beroepsmilitair te worden in Soest in Duitsland. Daarna trouwde ik en werkte ik bijna tien jaar bij De Lijn, waar ik met bussen en trams rondreed in Antwerpen. Maar op een gegeven moment begon het weer te kriebelen en besloot ik mijn oude stiel opnieuw te gaan uitoefenen. Ik ging aan de slag als schilder en behanger, na een jaar startte ik als zelfstandige. Toen kwam ik tijdens het schilderen bij een oud herenhuis terecht waar veel schade aan was. Eigenlijk is het daar echt begonnen. Ik begon herstellingen uit te voeren en merkte dat dat wel mijn ding was. Hier en daar volgde ik een opleiding en voerde ik meer en meer herstellingen uit. Uiteindelijk besloten we te verhuizen van Antwerpen naar Westerlo, we hadden er ons droomhuis gevonden. Maar toen werd mijn vrouw plots ernstig ziek en moest ik onmiddellijk mijn zaak stilzetten om voor haar te zorgen. Dat zet je wel aan het nadenken, en dan begin je je toch af te vragen of je echt in die ratrace van de maatschappij wil blijven zitten. Ik heb dan besloten om eindelijk te doen wat ik wilde doen en ging voluit voor het restaureren. Ik gaf ook meer dan tien jaar les aan in totaal zo’n 60 à 70 leerlingen, waarvan er vier professioneel zijn doorgebroken.”

Ik kan me voorstellen dat dat een grote voldoening geeft.
“Zeker en vast. Na de coronacrisis besloten we wel te stoppen met de school, omdat het gewoon te druk werd. Maar ik geef nu nog regelmatig demo’s, bijvoorbeeld in de kerk van Westerlo, om mensen zelf eens te laten ervaren wat restaureren inhoudt. Jongeren wil ik ook blijven inspireren om voor dit ambacht te kiezen.”

Valt elk schilderij te restaureren?
“Er zijn natuurlijk schilderijen die helemaal vernield zijn en waar niets aan te herstellen valt, bijvoorbeeld als ze in een brand terechtgekomen zijn. Al heb ik eens een schilderij gehad dat een brand overleefde, omdat de vernislaag er nog op stond. De rest van het schilderij werd daardoor beschermd. Gelukkig, want het was van een bekende schilder. Een vernislaag is dus heel belangrijk. Nog belangrijker is om een schilderij nooit recht in het zonlicht te hangen of vlak boven een chauffage. Ik zeg altijd dat je drie dingen mag doen met een schilderij: je mag het aan de muur hangen, je mag ernaar kijken en je mag het af en toe afstoffen met een plumeau van struisvogelveren. Voor de rest moet je ervan afblijven.” (lacht)

De meeste mensen kennen je van De Repair Shop op VRT 1. Hoe ben je daar beland?
“Ik dacht eerst dat het een grap was toen de productie mij opbelde. (lacht) Een week eerder was ik op een familiefeest en zei mijn schoonbroer dat ik echt eens naar het programma ‘The Repair Shop’ op de BBC moest kijken omdat dat op mijn lijf geschreven was. En toen kreeg ik dus opeens de vraag om aan het programma, de Belgische versie dan, mee te werken. Ondertussen zijn we een hechte familie geworden. Al de ‘repairders’ zijn vakmensen van topniveau, die uit passie iets maken. Ik heb veel van hen geleerd en zij van mij. Dat zie je ook op het scherm, de mensen voelen dat aan. Wij doen ons werk gewoon met hart en ziel. Ik merk wel dat sinds De Repair Shop klanten sneller het verhaal en de betekenis achter het schilderij dat ze bij mij binnenbrengen kwijt willen. Ik vind het heel fijn om dat te horen, want dat gebeurde vroeger veel minder. Klanten zijn nu eigenlijk geen klanten meer, maar worden vrienden. Ze vertrouwen een stukje van hun leven aan mij toe.”

De Heemkring Ansfried van Westerlo heeft een boek uitgebracht over de obiits (rouwborden, nvdr.) van de familie de Merode. Jij bent degene die de obiit van gravin Henriette de Vogüé gemaakt hebt. Hoe is dat in zijn werk gegaan?
“Ik schilder zelf en op één van mijn eigen tentoonstellingen had ik de familie de Merode eens uitgenodigd. Ik had ze al een paar keer eerder ontmoet, maar de gravin was toen mijn eregast. Ondertussen ben ik uitgegroeid tot een vaste restaurator in het kasteel van Westerlo. Ik heb enorm veel respect voor wat zij doen en ben blij dat ik daar deel van mag uitmaken. Op vraag van prins Simon de Merode mocht ik dus dat nieuwe obiit ontwerpen voor de gravin. Een obiit is een rouwbord waarop de overlijdensdatum en het wapenschild beschilderd staan. De gravin overleed vijf jaar geleden en volgend jaar organiseert men een eerbetoon aan haar, wat ik mee mag organiseren. Het obiit maken was allesbehalve simpel, er zijn strikte regels die je moet hanteren. Maar het is zeker een eer dat ik dit mocht maken, want het behoort zo tot het cultureel erfgoed van Vlaanderen. Al maakt het mij eigenlijk niet uit of een klant een prins is of een gewone mens, iedereen wordt gelijk behandeld. Elk schilderij is even belangrijk, of dat nu een werk is dat vorig jaar gemaakt is of een werk van 100 jaar geleden.”

Wat mogen wij jou nog toewensen voor het nieuwe jaar?
“Ik hoop dat ik samen met mijn vrienden van De Repair Shop nieuwe uitzendingen kan aanbieden aan onze kijkers. Wat ik het belangrijkste vind, is dat ik kan blijven genieten van wat ik doe. Dat is ook het advies dat ik aan iedereen zou geven. Je leeft maar één keer. Stop met rushen, geniet van de kleine dingen en doe wat je graag doet. Ik blijf restaureren, ik denk zelfs niet aan mijn pensioen. Dit geeft mij zoveel voldoening. Ik beleef elke dag iets anders. Ik ontmoet elke dag andere mensen. Beter kan toch niet?”

MEER INFO
www.bartatelier.be

Foto’s: Delia Filippone