Lies Verswijvel: Kijkt als death doula met andere ogen naar sterven en rouw

Het begrip ‘doula’ is voor de meeste mensen niet langer vreemd. Toch kennen we het vooral van geboortezorg, maar jij belicht de andere kant van het leven: sterven en rouw.
Lies Verswijvel: “Doula is Grieks voor dienende, zorgende vrouw. Het gaat hier om een niet-medisch persoon die iemand op een holistische manier ondersteunt in transitieprocessen op mentaal en spiritueel niveau. We kennen dat voornamelijk van bij geboortes, maar je hebt ook de andere kant namelijk het stervensproces.”

Bij dat thema komt ongetwijfeld heel wat kijken. Wat houdt jouw job zoal in?
“Een death doula doet echt heel veel. (lacht) Wij sensibiliseren mensen die de transitie doormaken, zowel de nabestaanden als de persoon die komt te sterven. Dat gaat enerzijds over zorg en anderzijds over het verstrekken van informatie. Het werk is heel uiteenlopend. Van hulp in het huishouden tot ondersteuning bij administratie rond het levens­einde. Van een luisterend oor bieden tot begeleiding bij doktersafspraken, of soms gewoon samen een koffie drinken en gezelschap bieden. Als doula ben je een veilige haven waar mensen kunnen aanmeren wanneer het leven woelig wordt. Daarnaast help je de druk op mantelzorgers te verlichten, zodat zij er niet alleen voor staan. Ook rituelen kunnen een waardevol onderdeel zijn van ons werk. Ze bieden houvast, creëren betekenis en helpen bij het omgaan met overgangsmomenten in het leven. Ik host bijvoorbeeld death magic circles rond onder andere funeralplanning en begeleid living funerals.”

Wat moet ik me precies voorstellen bij een living funeral ceremonie?
“Een immersieve ervaring gericht op de confrontatie met de eigen mortaliteit. De dood is onvermijdelijk en zo’n ritueel kan veel helderheid geven aan wat écht belangrijk is voor jou. Living Funerals kunnen transformerend zijn. Door de vergankelijkheid te omarmen, kunnen deelnemers dichter bij de essentie van hun leven of het naderend afscheid komen.”

Hoe ben je in deze bijzondere rol terechtgekomen?
“De dood is altijd een groot thema geweest in mijn leven. Bij sterven denken we altijd aan iemand afgeven, maar je hebt ook ‘levend verlies’ zoals je ouders die scheiden of verhuizen naar een andere plek. Dit is altijd een soort wedergeboorte waarbij je weer van nul moet beginnen, een verandering die je doormaakt. Met beide soorten verlies kwam ik al op heel jonge leeftijd in aanraking. Ik leerde dus al vroeg loslaten. Wanneer ik in mijn jonge jaren met de dood geconfronteerd werd, voelde dat niet als een veilige ervaring. De context waarin een sterfgeval plaatsvindt, bepaalt heel veel over hoe je hiermee omgaat en welke impact het heeft op je leven. Vaak staan we hier niet graag te lang bij stil en stellen we onszelf er niet te veel vragen bij. Hoe vaak wordt er wel niet gezegd dat het leven verdergaat. Mensen worstelen zo ook dikwijls met hoe we dit naar kinderen toe moeten kaderen. Door daar niet eerlijk in te zijn, creëer je een soort geheim. De dood werd zo voor mij iets heel akeligs waardoor het meer als een trauma aanvoelde dan als iets natuurlijks.”

Heb je het gevoel dat België stappen aan het zetten is binnen sterftebegeleiding op alternatieve wijze?
“In onze cultuur is zowel de geboorte als de dood een erg medisch proces geworden terwijl het net iets heel natuurlijks is. Het werd vroeger door de mensen zelf gedragen. Doordat we dat gevoel een beetje zijn kwijtgeraakt, mis je belangrijke delen in je proces dat je doorgaat wanneer je komt te sterven. Dat is waar het in mijn job als doula om draait, om de voeling met het natuurlijke terug te krijgen.”

Heeft dat effect gehad op hoe je nu naar de dood kijkt?
“Goh ja, zeker wel. In mijn kinder- en jeugdjaren ging ik gebukt onder de angst die rond sterven en de dood hing. Ik worstelde lang met angstaanvallen en bezorgdheid over de mensen om me heen. Nu, zoveel jaar later, heb ik geleerd hoe anders het kan voelen als je er op een andere manier mee omgaat en naar kijkt. In mijn twintigerjaren kwam rouw opnieuw op mijn pad. Ik verloor mijn dochtertje tijdens de zwangerschap, een kind uit mijn dichte ‘framily-kring’ overleed, en een van mijn beste vrienden stierf aan kanker. Dat waren ingrijpende ervaringen, maar de context was anders. Er was zoveel verbinding, en dat maakte deze verlieservaringen niet alleen diep verdrietig, maar ook ontzettend rijk. Door ruimte te geven aan emoties en er open over te spreken, maakte de dood me niet langer bang. Integendeel, de dood bracht ons dichter bij elkaar en bij onszelf. Het heeft een bijzondere manier om je te laten stilstaan bij wat écht telt en je aan te moedigen om authentieke keuzes te maken. Mijn eigen verlieservaringen hebben zonder twijfel bijgedragen aan het vinden van mijn weg als doula.”

Je leerde dus al vrij snel om op je eigen, pure manier om te gaan met pijn en verlies. Heb jij jezelf dan altijd death doula gevoeld?
“Ik heb altijd al veel zorgen op mij genomen voor mijn familie en kennissen. Mensen kwamen altijd naar me toe wanneer ze een luisterend oor nodig hadden. Dat komt erg organisch. Ik wijt het aan het feit dat ik geleerd heb om hier niet bang van te zijn. De dingen die in het donker gebeuren zijn zo waardevol en zie ik als zaadjes die later opnieuw zullen groeien zodat je dichter bij jezelf komt te staan. Ik denk dus dat ik eigenlijk altijd al death doula ben geweest.”

Heb je nog een droom voor de toekomst?
“Ik heb vooral een diep verlangen om me te blijven onderdompelen in deze thematieken. Ik wil blijven leren, niet alleen via opleidingen, maar ook door me te verdiepen in verschillende culturen en tradities rond afscheid, rouw en rituelen. Zo voel ik een sterke affiniteit met keening, een vorm van klaagzang die in diverse culturen, waaronder de Keltische en Scandinavische, wordt gebruikt om emoties los te maken. Tijdens mijn opleiding in Engeland heb ik daar al over geleerd, maar ik wil het nog verder verkennen. Gek genoeg deed ik dat als kind intuïtief al om mezelf te kalmeren en verbinding te maken met mijn emoties. Daarnaast wil ik me als artiest ook verder ontwikkelen. Kunst is voor mij een krachtige manier om deze thema’s bespreekbaar te maken. Met collectief IJLLAND, dat ik samen met Patricia Vanneste oprichtte, touren we momenteel met de voorstelling ‘Ode aan de donkerte’. We willen blijven creëren om ruimte te maken voor de rauwe thema’s van het leven. Daarnaast blijf ik schrijven, ondanks al het verlies in het leven is schrijven altijd al, en nog steeds, mijn enige constante. Tot slot droom ik van een warme, huiselijke plek – een soort hospice – waar mensen die terminaal zijn en geen netwerk meer hebben, hun laatste momenten in gedragenheid kunnen doorbrengen. Hoewel er wereldwijd al diverse initiatieven bestaan, zien we in België, naast enkele prachtige organisaties en de palliatieve zorg in ziekenhuizen en thuiszorg, nog niet dat aanbod dat de intieme, huiselijke sfeer biedt die ik hier voor ogen heb. Maar goed, dat is toekomstmuziek. Momenteel ligt mijn focus dus op opleidingen, freelance- en vrijwilligerswerk en zo leer ik iedere dag weer bij. Daar ben ik nog wel eventjes zoet mee.” (lacht)

Foto’s: Katya ChekinaStads