Zo fascinerend is Friesland

Toen we zaterdagmorgen 4 januari 1997 toekwamen bij een bungalow in de bossen tussen Herentals en Lichtaart, hing trots een Friese wimpel boven in een vlaggenstok. Van ’s morgens vroeg volgde onze gastheer de Elfstedentocht live op televisie. Aan de muur hing een Friese vlag en hij vertelde honderduit en vol trots over zijn geboorteregio. We maakten beelden, deden een interview. Hij was zo blij met onze belangstelling dat hij me een postzegel beloofde die speciaal was gemaakt voor deze Elfstedentocht. Via zijn familie in Friesland zou hij me die bezorgen, inclusief de dagstempel van 4 januari. Twee weken later lag op de redactie een brief op mijn bureau met daarin een afgestempelde Elfstedentocht-postzegel. Wanneer en hoe het is gebeurd, weet ik niet, maar ik heb hem niet meer. Wellicht verloren gegaan tijdens een verhuizing. Zo jammer.

KEMPENSE VETERAAN
We spoelen door naar het jaar 2020. Intussen run ik al enkele jaren een reisorganisatie en jaarlijks organiseren we een Elfsteden-fietsvakantie Friesland. Onder de deelnemers van dat jaar bevindt zich Herman Struyven uit Vosselaar, een van de drie Vlamingen die de Elfstedentocht van 1997 heeft uitgeschaatst. Niet dat we eraan twijfelden, maar hij had bewijsstukken bij zich: het Elfstedenkruisje dat elke finisher ontving, zijn stempelkaart van onderweg en een artikel uit de krant over de festiviteiten na zijn terugkeer in Vosselaar. Herman had de fietsvakantie cadeau gekregen van zijn kinderen voor zijn 80ste verjaardag, die hij op de laatste dag zou vieren. Bij Omroep Friesland vonden ze zijn terugkeer naar de streek bijzonder genoeg om hem die dag live op de radio te interviewen. Hoe fijn was het om hier vijf dagen lang met een oudstrijder te fietsen en voortdurend anekdotes van 25 jaar geleden te aanhoren.

Sinds 2016 staat de fietsvakantie jaarlijks op mijn planning en die brengt me telkens kriskras door de Friesland. Rij je mee?

BEVROREN TEEN
Friesland dankt zijn faam aan de Elfstedentocht, zo’n 200 km lang met vertrek en aankomst in provinciehoofdstad Leeuwarden. Achtereenvolgens wordt er geschaatst langs Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum om dan te finishen aan de Bonkevaart in Leeuwarden. Henk Angenent won de laatste editie in een spurt met vijf. De twee edities daarvoor, in 1985 en 1986, werden gewonnen door Evert van Benthem. Wie de Elfstedentocht op zijn naam schrijft, geniet eeuwige roem. En heeft een vitrine in het Eerste Friese Schaatsmusem in Hindeloopen met daarin het schaatspak, de schaatsen, foto’s en andere attributen. Het privémuseum is verplicht te bezoeken door iedereen die wat wil begrijpen van de Nederandse schaatsgekte. Je wandelt er langs oude werkplaatsen, schaatsmodellen doorheen de geschiedenis en op het einde loopt een permanente film met de hoogtepunten uit de laatste Elfsteden-edities. Bijzonder in de collectie is de bevroren teen van Tinus Udding, die in 1963 met wel hele koude voeten over de finish kwam. De grote teen van zijn rechtervoet was bevroren, werd geamputeerd, op sterk water gezet en later geschonken aan het museum.

OVERROMPELING
Komt er nog een nieuwe Elfstedentocht? “Met de opwarming van de aarde zijn er weinig Friesen die er zelf nog in geloven”, vertrouwde Gauke Bootsma, de stichter van het Schaatsmuseum, me ooit toe. “En als het er toch van zou komen, dan zal de volkstoeloop niet te overzien zijn. Iedereen zal er dan bij willen zijn. Friesland wordt dan overrompeld.”

VOOR WIELERTOERISTEN
Wel elk jaar wordt een Elfstedentocht voor wielertoeristen georganiseerd maar – net zoals die over het ijs – speelt ook hier het probleem van een te grote belangstelling. Jaarlijks op Pinkstermaandag maken zo’n 15.000 wielertoeristen zich op voor hun rit van 235 km langs de elf steden. Hiervoor zijn meer gegadigden dan startplaatsen en moet je het geluk hebben te worden uitgeloot. Door corona werd de editie van 2020 afgelast en die van 2021 individueel en over een langere periode gefietst aan de hand van een app. De organisatoren, die hun secretariaat in het centrum van vertrek- en aankomstplaats Bolsward hebben, hopen op 6 juni 2022 weer een volwaardige editie te kunnen neerzetten. Bolsward profileert zich trouwens als dé fietsstad van het noorden, getuige hiervan ook het kunstwerk dat op de rotonde aan de Snekerstraat is geplaatst.

ELF FONTEINEN
Over kunstwerken gesproken. In 2018 was Leeuwarden culturele hoofdstad van Europa en bij die gelegenheid werden in alle elf steden zogenaamde fonteinen geplaatst. Voor het internationale kunstproject 11fountains werden kunstenaars uit binnen- en buitenland uitgenodigd om hun blik op Friesland te vereeuwigen in een kunstwerk. Het goede nieuws is dat die er nog altijd staan. Meer zelfs: het kunstwerk van Dokkum was in het feestjaar nog niet klaar, wat te maken had met de heraanleg van het plein waarop het moest komen, en heb ik pas een jaar later kunnen bewonderen. De elf fonteinen zijn heel divers, van een vis met wijd opengesperde bek in Stavoren, een reuze bloemenfontein in IJlst tot een walvis in de haven van Harlingen. Het ene kunstwerk ligt al wat meer verborgen dan het andere, maar het loont de moeite om ze bij je elfstedentocht te gaan zoeken. Mijn favoriet zijn de kinderhoofden bij het station van Leeuwarden, zeker wanneer die ’s avonds mooi verlicht en in een waterdamp gehuld zijn.

DE BESTE STADSGIDS
“Bij de plannen moesten de Leeuwarders niets weten van het beeld. Er kwam veel protest tegen”, weet Henk Leutscher, zaakvoerder van het gidsenbureautje A Guide to Leeuwarden. “Sinds het kunstwerk er staat, hebben de inwoners de hoofden in hun hart gesloten.” Henk is bij uitstek de beste stadsgids die ik ken. Hij neemt je mee naar een scheefgezakte kerktoren die nooit volledig is opgebouwd, geeft uitleg bij de talloze street-art muurtekeningen en vertelt bij haar geboortehuis het verhaal van Mata Hari alsof hij de verleidster persoonlijk heeft gekend. Wekelijks organiseren Henk en zijn medewerkers free tours door het centrum. Het idee: je betaalt wat je vindt dat de rondleiding waard is. (Fiets)groepen en gezelschappen kunnen Henk ook boeken voor een hoogst aan te bevelen privétour.

TERRAS AAN HET WATER
Leeuwarden is goed uitgerust op het vlak van horecavoorzieningen. In het hartje van de stad struikel je in de zomer over de terrassen. Naar een terras bij het water – nog altijd mijn voorkeur bij mooi weer – is het in het waterrijke Friesland nergens lang zoeken. Een aantal van mijn favorieten. In Franeker drinken we graag koffie op het terras van De Stadsherberg. Altijd wel komt een plezierbootje voorbij gevaren. Aan de Dokkumer Ee, het kanaal tussen Leeuwarden en het meest noordelijke stadje Dokkum, ligt bij het veerpont in Wyns Eetcafé De Winze. Meestal is het daar nog wat vroeg om al te stoppen en dan houden we verderop halt bij It Posthûs in Burdaard, waar het terras op een ponton in het water ligt. In het piepkleine Sloten is je horecakeuze beperkt. Hopelijk heb je plaats op het terras van Taveerne ’t Bolwerk. De Stadsherberg Het Wapen van IJlst, in het gelijknamige stadje, ligt langs een drukkere weg maar het verkeer wordt opgehouden door een ophaalbrug die voortdurend omhoog moet voor passerende pleziervaartuigen.

SCHAATSBRUGGETJE
Friesland kent een aantal legendarische bruggetjes. Dat van Bartlehiem is ongetwijfeld het bekendste, vooral dan vanwege de Elfstedentocht. Het ligt aan een kruispunt van kanalen. Een eerste keer draaien de deelnemers nadat ze van Franeker komen richting Dokkum. Na het keerpunt in Dokkum komen ze terug en schaatsen van hieruit naar de finish in Leeuwarden. De laatste brug waar ze dan onderdoor moeten, is het bruggetje van Giekerk. Een aantal jaren geleden is het bekleed met blauwe tegels. Van veraf zie je het silhouet van enkele schaatsers. Kom je dichterbij, dan merk je dat het allemaal foto’s zijn. Herman Struyven, onze Elfstedentocht-veteraan, legt uit. “Het zijn allemaal foto’s van mensen die ooit de Elfstedentocht hebben uitgeschaatst. De organisatie deed een aantal jaren geleden een oproep om een foto door te sturen en die werden dan op een tegel gedrukt.” Herman neemt me mee naar de overkant. Hij moet even zoeken, maar vindt hem dan. “Dat ben ik”, wijst hij al glunderend.

MEER INFO
www.happyweekends.be