Bijzondere plaatsen

Leo De Bock: Kempense pioniers van burgerparticipatie

Gepubliceerd: 23 maart 2023  |  Door: Suzanne Antonis  |  Onderox editie: 229

MOL/DESSEL — In een samenleving die steeds ingewikkelder wordt, krijgt de klassieke democratie de complexe problemen niet meer in haar eentje opgelost. Anderzijds nemen burgers niet langer beslissingen blindelings aan. “We zitten in een ‘Zeitenwende’ die vraagt om een andere aanpak”, zegt Leo August De Bock. Hij schreef een boek over burgerparticipatie, als richtsnoer voor de toekomst. Om dat verhaal kracht bij te zetten, verdiepte hij zich in de case van de berging van laagradioactief kortlevend afval in Mol en Dessel. “Pionierswerk, wereldwijd! De partnerschappen MONA en STORA die dit hebben gerealiseerd, mogen trots zijn.”

Leo August De Bock, voormalig hoofdredacteur van de VRT-televisienieuwsdienst runt momenteel een consultancy- en communicatiebedrijf. Hij schreef het boek over burgerparticipatie op vraag van NIRAS, de onafhankelijke organisatie die voor ons land het radioactieve afval beheert en naar oplossingen zoekt voor de verwerking, opslag en berging. Leo: “Als consultant voor NIRAS kende ik de problematiek van binnenuit en zag ik hoe moeilijk het was om een oplossing te vinden voor de berging van radioactief afval dat niemand in dit land zomaar op zijn grondgebied wilde. Tegelijk ervaarde ik toen dat met een nieuwe regering er ook een grote openheid kwam en de vraag om voortaan vooral wél te communiceren. Maar met enkel de representatieve democratie met politici die door de bevolking gekozen worden, zou het niet gelukt zijn. Daar was een deliberatieve democratie voor nodig: burgers die samen met hen over een probleem wilden nadenken, het bestuderen, overleggen en nadien het mee beheren. Dat is nu net wat er in Mol en Dessel is gebeurd. Politici, wetenschappers en gewone burgers zijn als evenwaardige partners aan de slag gegaan om bij de inwoners van hun gemeente voor de bovengrondse berging van laagradioactief kortlevend afval op hun grondgebied een maatschappelijk draagvlak te zoeken.”

EEN WERK VAN LANGE ADEM
Het participatietraject van MONA en STORA heeft maar liefst twintig jaar geduurd. Leo: “Op zich is dat al een bijzondere prestatie. De twee partnerschappen zijn gestart met verschillende stuurgroepen, elk vanuit een sector waar ze iets mee hadden. Maar het was niet louter een verzameling van geëngageerde mensen uit het middenveld. Ook individuele burgers met een specifieke interesse of kennis in nucleaire problematiek zaten mee aan tafel. Vanuit NIRAS gaven ingenieurs en wetenschappers de eerste aanzetten over mogelijke oplossingen, met de verzekering dat over alles gediscussieerd kon worden. Zo hebben de partnerschappen een grote inbreng gehad in het design van de bovengrondse berging en hoe die het landschap zou veranderen. Veiligheid was een ander belangrijk thema. Wat ik in heel dat proces kon vaststellen, is dat ook de wetenschappers een hele evolutie hebben afgelegd. Aanvankelijk was hun houding – en dat is niet abnormaal – dat zij de kennis hadden en hun oplossing dan wel zouden presenteren. Ten eerste: zo werkt de maatschappij niet meer en ten tweede: zij hebben ingezien dat dit bergingsproject belangrijk was voor elke burger van Mol en Dessel en dat iedereen die dat wilde mee moest kunnen in het verhaal. Ze zijn het blijven uitleggen. Op vlak van informatie en communicatie is daar baanbrekend werk verricht. Van de kant van de burgers kwam daarnaast de voorwaarde dat de aanvaarding van de berging voor Mol en Dessel maatschappelijk een meerwaarde moest hebben. O.a. een grootschalig gezondheidsonderzoek op lange termijn, een Lokaal Fonds om ook in de toekomst het project voldoende zuurstof te geven en een ‘lieu de mémoire’, wat Tabloo is geworden.”

UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST
Met de aanvaarding van de berging van laagradioactief kortlevend afval dat nu op het grondgebied van Dessel zal komen, is een eerste grote stap gezet. Wanneer de finale vergunning zal zijn afgeleverd, kunnen de bergingswerken van start gaan. Maar daar houdt het burgerparticipatieproject van MONA en STORA niet op. “Er wacht hen nog een belangrijke taak”, zegt Leo. “Het begrip ‘radioactief afval’ strekt zich uit over honderden jaren, dus moet er blijvend geïnvesteerd worden in opvolging van de berging en het behoud van het geheugen. De burgers die twintig jaar geleden op vrijwillige basis in het project zijn gestapt, zijn nu gemiddeld vijftigers en zestigers. Het is nog aan hen om de jongeren nu bewust te maken van het belang van zo’n berging zodat zij hun taken gaan overnemen. Overdracht van kennis, stimuleren van engagement en zeggen: pak het vast, je hebt iets in handen dat uniek is in de wereld! Tabloo en het Lokaal Fonds kunnen daarin zeker een ondersteuning zijn maar uiteindelijk moet het initiatief van de mensen komen. Ook inhoudelijk staan de partnerschappen nu op een scharnierpunt en moeten ze zich heruitvinden. Twintig jaar lang is er gestudeerd, overlegd en zijn er studiebezoeken afgelegd in binnen- en buitenland met de doelstelling om de berging technisch optimaal en maatschappelijk aanvaardbaar te maken. Dat is nu bereikt. Wat volgt is het behoud van het geheugen, het voortschrijdend wetenschappelijk inzicht opvolgen en in ons inmiddels veranderde denken over kernenergie de vinger aan de pols houden.”

EEN DEMOCRATIE IS NIET VANZELFSPREKEND
Het burgerparticipatieproject van Mol en Dessel is het resultaat van een democratie die open staat voor verandering in een steeds complexere samenleving. Evenwaardig medezeggenschap en mee-beleid is echter niet hetzelfde als procedures die we kennen als inspraak, consultaties of referenda. Leo: “Tot op de allerlaatste dag van de definitieve beslissing hadden de gemeentes Mol en Dessel het vetorecht en konden ze zeggen: we willen dit niet. Natuurlijk was het traject van twintig jaar iets met golfbewegingen, dat is des mensen. Maar de uitkomst dat de representatieve en deliberatieve democratie elkaar hier hebben gevonden en omarmd om in alle transparantie samen een beslissing te nemen over een complex probleem, maakt dat we het principe van democratie nog altijd maar beter op handen dragen. En dat is niet zo evident, als je ziet wat er wereldwijd gebeurt. De generatie van MONA en STOLA heeft nooit anders gekend dan leven in een democratisch land, voor hen is het vanzelfsprekend. Als we dat zo willen houden, moeten we daar inspanningen voor doen en vertrouwen wekken om tot gedragen oplossingen te komen. In het verhaal van Mol en Dessel dat zich afspeelt op het nucleaire terrein, is er echter nog een bijkomende uitdaging. De politiek zit nu eenmaal gevangen in een harnas van vier jaar, de duur van een legislatuur. Terwijl de problematiek over het bergen van radioactief afval zich over honderden jaren uitstrekt. Met een deliberatieve democratie op lokaal niveau, is er een vorm van continuïteit mogelijk in het doorgeven van kennis en ethiek op lange termijn. De politiek alleen kan daar nooit in slagen. Is burgerparticipatie dan een zaligmakend recept? Zeker niet, de politiek behoudt haar belang. Maar het pionierswerk dat deze twee Kempense gemeentes hebben verricht, mag wereldwijd best bestudeerd worden. Zij hebben iets verwezenlijkt wat mondiaal in de richting van het behoud van een gezonde democratie in de nabije toekomst van zeer groot belang kan zijn. En daar mogen ze terecht trots op zijn!”

MEER INFO
Het boek ‘Het verhaal van een berging. Burgerparticipatie: het nieuwe normaal?’ is uitgegeven bij Sterck & De Vreese en kost 24,95 euro. Te koop in de reguliere boekhandel en bij Tabloo. Meer info: www.tabloo.com.

Meer lezen van Suzanne Antonis
Meer lezen over
literatuurmaatschappij

Meer Bijzondere plaatsen

Wil je op de hoogte blijven?

Abonneer je op onze nieuwsbrief en ontvang elke maand een overzicht met de belangrijkste nieuwsberichten.