Bologna, stad van torens, pasta en passie

Een groot dilemma maakt me meester: waar in godsnaam begin je een stadsbezoek in Bologna? Voor een Vlaming zou het antwoord nochtans voor de hand moeten liggen, namelijk bij het Neptunus-fontein op de Piazza del Nettuno in het hart van de stad. De prachtige beeldengroep is het resultaat van de samenwerking tussen Zanobio Portigiani, Tommaso Laureti en Giambologna en werd voltooid in 1566. Giambologna was een Vlaming, weliswaar afkomstig van Frans-Vlaanderen. In 1555 trok hij naar Firenze en nam toen de naam Giambologna aan. Na Michelangelo was hij er de grootste beeldhouwer. De opdracht voor de fontein kwam van de toenmalige aartsbisschop van Milaan Carolus Borromeus en die kennen we dan weer van de gelijknamige kerk in Antwerpen.
Bij de Neptunus-fontein is het een komen en gaan, maar vergelijk het niet met bijvoorbeeld de Trevi-fonteinen in Rome. In tegenstelling tot Rome en Venetië wordt Bologna niet overspoeld door toeristen. Wel door studenten, maar daarover straks meer.

KOFFIE OP HET GROOTSTE PLEIN
Tijd voor koffie om de dag echt te starten. Op de hoek met de Piazza Maggiore, zeg maar de Grote Markt, ligt Bar Vittorio Emanuele. Al sinds 1882, lees ik op het opschrift boven de deur. Hoewel het nog maar amper 10 graden is, zijn al behoorlijk wat terrastafeltjes gevuld. Met dank aan de zon die het terras met zijn eerste stralen van de dag wat opwarmt. Ik bestel een caffè americano en geniet van de beweging op het plein. Een straatmuzikant heeft zich voorzien van een micro en gitaarversterker en speelt bekende nummers.

DE HOOFDKERK
Aan de overzijde van het plein kijk ik op de indrukwekkende gevel van de San Pietro-basiliek. Bologna telt onwaarschijnlijk veel kerken, maar deze wordt beschouwd als de hoofdkerk. Voor ik het kerkgebouw wil binnengaan, moet ik de inhoud van mijn rugzak tonen aan 2 militairen die aan de ingang de wacht houden. Op deze zondagochtend is een kerkdienst bezig, maar niettemin kan je de prachtige kerk ook gewoon bezoeken. Bij de meeste van de 22 kapellen branden kaarsen.
Beroemd is de Muziekkapel van San Petronio, het oudste muzikale instituut in Bologna (1436), met als meest prestigieuze symbool een nog steeds werkend orgel dat rond 1470 werd gebouwd door Lorenzo da Prato en daarmee het oudste nog in gebruik zijnde orgel ter wereld is. De Kapel van de Drie Wijzen van Bolognini is ook erg populair onder bezoekers. De muren zijn rijkelijk versierd met fresco's van Giovanni da Modena met scènes die de hemel en de hel voorstellen. En de kerk telt nog een bijzonderheid, namelijk de langste zonnewijzer ter wereld van de astronoom Cassini.

TWEE SCHEVE TORENS
Vanuit de kerk wandel ik tot bij de bekendste trekpleisters van Bologna: de ‘Due Torri’. In de 12de en 13de eeuw telde Bologna bijna 200 torens die hoog boven de daken van de huizen en paleizen van de stad uitstaken en dat waren heuse statussymbolen. Slechts een 20-tal torens hebben de tand des tijds doorstaan. De twee torens in het hart van de stad zijn bepalend voor de skyline. De grootste van de twee heet de ‘Torre degli Asinelli’, is 97 m hoog en helt lichtjes voorover. Zijn kleine broer heet de ‘Torre Garisenda’, die al in de 14de eeuw tot zijn huidige hoogte van 48 m werd teruggebracht omdat die toen al vervaarlijk overhelde. Tegenwoordig staat hij 3,23 m uit zijn as.
Tot voor kort kon je de grootste toren beklimmen, hoewel je daar wel bijna 500 treden voor moest overwinnen. De beloning was dan een spectaculair uitzicht over de stad. Maar sinds het najaar van 2023 kan dat niet meer omwille van de instabiliteit van de kleine toren. De site rond de torens is nu afgesloten met hekken. Een tijdstip voor een heropening kreeg ik bij de toeristische dienst niet te horen.

LEVENDIGE WIJK
Het oude stadsgedeelte rond de torens heeft nog altijd zijn middeleeuwse stratenpatroon, lees: smalle straten. Toch slagen er heel wat horecazaken in om er terrastafeltjes en -stoelen te zetten. ‘Quadrilatero’ heet deze levendige wijk met bars, osteria’s en andere eetgelegenheden die zich vooral tot toeristen richten. De Mercato di Mezzo is een overdekte markthal met allerlei eetstalletjes, maar rond dit middaguur is het er vrij druk. Daarom stap ik nog wat verder richting de Basilica di San Paolo Maggiore en kom voorbij een Bar Tabacchi die me naar binnenlokt met een aanbod voor Panini fatti al momento (vers gemaakte broodjes, nvdr.). “Verras me maar”, beantwoord ik de vraag van uitbater Vincenzo wat ik tussen mijn panini wil. Terwijl hij verder babbelt met de andere aanwezigen, snijdt hij een broodje open, belegt het met gepekelde groentes, snijdt een schel lokale kaas en enkele stukjes pikante salami af en steekt het geheel in een toaster. Enkele minuten later zet hij het resultaat voor me. Verrukkelijk. Terwijl ik afreken, beloof ik in België reclame te maken voor zijn zaak. Bij deze: Bar Tabacchi Collegio di Spagna in Bologna.

62 KM GAANDERIJEN
Portico’s noemen de inwoners de overdekte zuilengalerijen die je in heel de stad vindt. In totaal gaat het om 62 km. Ja, dat lees je goed. De arcades zijn in 2021 door de Unesco erkend al cultureel werelderfgoed. De gaanderijen bieden bescherming tegen zon en regen en zien er allemaal verschillend uit. Die naar de San Luca-basiliek is bijna 4 km lang, telt 666 bogen en is de langste arcade ter wereld. Dat is voor morgen, want eerst wil ik naar de oudste Europese universiteit.

OUDSTE UNIEF
De universiteit van Bologna werd gesticht in 1088. Ter vergelijking: die van Leuven dateert pas van 1425. “80.000 mensen zijn verbonden aan de universiteit. Ofwel studeren ze er, ofwel werken ze aan de universteit. Dat is een kwart van alle inwoners van Bologna”, vertelt de medewerkster aan het onthaal bij het Palazzo Poggi. Het paleis dateert uit de 16de eeuw en huisvest tegenwoordig de hoofdzetel van de universiteit. Het palazzo is te bezoeken en vertelt je in een tentoonstelling de geschiedenis van de universiteit. Bekende docenten als Umberto Eco, Romano Prodi en veel vroeger Copernicus en Marconi gaven er les. Ik wandel door eeuwenoude zalen die letterlijk geschiedenis ademen.

LIJKEN ONTLEDEN
De universiteitsgebouwen staan verspreid over het grondgebied van Bologna en er zijn ook filialen in andere Italiaanse steden. Het prachtige Palazzo dell’Archiginnasio in de buurt van San Pietro was ooit de hoofdzetel van de universiteit en nu een bibliotheek en museum. De muren en plafonds zijn bedekt met kleurrijke wapenschilden. Uitmuntende studenten en professoren kregen hun eigen afdruk op de muur als teken van hun wetenschappelijke competentie. Ooit was dit het onderkomen van de faculteit geneeskunde. Nog altijd kan je in het ‘Teatro Anatomico’ (Anatomisch Theater) de anatomietafel bewonderen waar destijds lijken werden opengesneden om studenten wetenschappelijk kennis over het menselijk lichaam bij te brengen.

SPAGHETTI BOLOGNAISE
’s Avonds eet ik in een typische trattoria in de buurt van mijn hotel. Van eigenaar en chef-kok Gennaro wil ik weten hoe dat nu precies zit met spaghetti bolognaise. Hij moet lachen. “Het klopt dat uit deze regio een vleessaus komt, maar die wordt niet met spaghetti geserveerd maar met tagliatelle of cannelloni. Wij spreken over trouwens over Ragù alla Bolognese.” Om geen maf figuur te bestaan bestel ik tortellini, een andere pastasoort afkomstig van Bologna.

BASILIEK BEKLIMMEN
Je hoeft niet diepgelovig te zijn om de San Luca-basiliek te bezoeken, maar eerder sportief. Het heiligdom ligt op een berg buiten het centrum en de weg er naartoe gaat, zoals ik je eerder al vertelde, volledig onder gaanderijen. Deze langste portico ter wereld kronkelt als een rode slang op de groene heuvel. Heel wat inwoners wonen hier op zondag de mis bij, maar de wandeling naar boven is vooral een sportieve uitstap voor gezinnen en toeristen. Ik word zelfs enkele keren voorbij gestoken door lopers die de 666 trappen als een goede training beschouwen. De San Luca-helling, met stijgingspercentages tot 20%, wordt ook beklommen tijdens wielerwedstrijden. Op het wegdek zie ik aanmoedigingen voor Cicone en wijlen Marco Pantani. Boven en ook onderweg heb je een schitterend uitzicht over Bologna. In de basiliek brand ik een kaarsje voor al mijn geliefden, inclusief de lezers van Onderox Magazine.

Foto’s: Paul Huysmans