Monumenten van Stilte - Kommen

Het is een zomerdag. De contouren van de abdij van Tongerlo lossen op in de witte hitte. Die sfumato herinnert al aan een kunstwerk dat ik dadelijk achter de poorten van de abdij ga zien. De paters Norbertijnen van Tongerlo koesteren namelijk één van de vier gekende replica’s op ware grootte van ‘Het Laatste Avondmaal’ van Leonardo da Vinci. In 1498 schilderde de Italiaanse kunstenaar het origineel in frescotechniek op de muren van het Santa Maria delle Grazie klooster in Milaan. Sfumato was zijn handelsmerk. Omdat de Franse koning Lodewijk XII het wilde hebben maar een kloostermuur uitbreken niet mocht, vroeg hij aan de leerlingen van de meester om replica’s op ware grootte. Die zijn vandaag te zien in Londen, Parijs en dus ook in Tongerlo. De paters kochten hun exemplaar in 1545. Kamerbreed is  de tafel waar de twaalf apostelen rond de figuur van Jezus verzameld zitten, van bubbels was toen geen sprake. In hun gezichten spreken alle emoties. Niet moeilijk, het canvas heeft veel meegemaakt. Van onoordeelkundig transport, het afknippen van de boorden omdat het  te groot was voor de abdijkerk tot het ontkomen aan een brand waar- bij een wanhopige pater het los sneed met een broodmes. En toen nachtelijke onverlaten in 1982 de abdij wilden bestelen, sneden ze zich in ‘Het Laatste Avondmaal’ een deur. Maar dat heeft Leonardo   da Vinci met zijn beeldtaal uiteraard niet bedoeld. Hij schilderde de reactie van de apostelen op het moment dat Jezus zei dat één van hen hem zou verraden. Recent onderzoek bracht ook aan het licht dat da Vinci aan deze replica misschien zelf heeft meegewerkt. Het sfumato in de figuren van Jezus en apostel Johannes zou daarvan het bewijs zijn.

Hoe het verder gaat als de apostelen na de maaltijd de tafel verlaten, dat weten we. Maar nu ontdek ik in het da Vinci museum een nieuwe verhaallijn. Het moment dat iedereen van tafel ging, inspireerde kunstenaar Laurent Reypens uit Westerlo tot een ander schilderij. Op de tafel schilderde hij dertien lege kommen, als stille getuigen van een smakelijke maaltijd. Kommen zijn het handelsmerk van deze schilder. Ze zijn één van de eerste gebruiksvoorwerpen van de mens. De pre- historische verzamelaar kon er het gevonden voedsel inleggen zodat  hij de handen weer vrij had om verder te plukken. Het schilderij reflecteert ook naar de vragen van vandaag. Wie zal hier de afwas doen? Vlucht iedereen van tafel weer in zijn eigen kleine wereld? Jezus had ook beduidend meer voedsel en elke apostel had zijn persoonlijke  kom, van delen was blijkbaar geen sprake. En alle kommen vangen licht, behalve één. Ik draai me om, naar het schilderij van da Vinci en  tel vanaf het midden waar Jezus zit drie figuren verder naar links. Daar zit de apostel met in zijn hand een geldbuidel. Hoe breekbaar kunnen kommen zijn?